چکیده:
مقاله حاضر با هدف مطالعه شاخصهای ارزیابی تجاری قاره آفریقا و ارزیابی جایگاه آنها در جهان تدوین شده است.1)قاره آفریقا حدود 20 درصد از وسعت خشکیهای جهان و 14 درصد از جمعیت جهان را دارد.ساختار اقتصادی ناهمگون، سطوح توسعهع متفاوت،نظامهای سیاسی مختلف و تنوع قومی و فرهنگی آشکاری در مقایسه کشورهای قاره آفریقا با یکدیگر وجود دارد.از میان 54 کشور آفریقا،11 کشور ذخایر نفتی دارند که جمعا 9/87 میلیارد بشکه است.از 54 کشور قاره آفریقا، 33 کشور با کمترین درجه توسعهیافتگی (LDCs) هستند که 70 درصد کشورهای LDCs جهان(48 کشور)را شامل میشود.از 54 کشور آفریقا،تعداد 27 کشور عضو OIC هستند. در واقع نزدیک نیمی از اعضای سازمان OIC در قاره آفریقا قرار دارد که به جز کشورهای شمال آفریقا،اکثر اعضا در گروه با کمترین درجه توسعهیافتگی قرار دارند. 2)حجم مبادلات تجاری آفریقا با جهان،از 272 میلیارد دلار در سال 2000 به 544 میلیارد دلار در سال 2005،دو برابر افزایش نشان میدهد.از آنجا که در طی دوره همواره صادرات این قاره بر واردات آن پیشی گرفته،لذا موازنه تجاری این قاره پیوسته مثبت بوده است.این قاره تنها 9/1 درصد از تجارت جهانی را دارد و تنها 5 کشور آفریقای جنوبی،الجزایر،مغرب، لیبی و مصر،بیش از 56% از تجارت آسریقا را دارند که قسمت اعظم تجارت در شمال و جنوب آن قاره متمرکز است.3)براساس نتایج بررسی شاخص آزادی اقتصادی کشورهای قاره آفریقا در سال 2007 نتیجه میشود شش کشور از قاره آفریقا که بالاترین درجه آزادی اقتصادی را دارند(موریس، بوتسوانا،آفریقای جنوبی،نامیبیا،ماداگاسکار و تونس)،عموما از سیاست پولی،بانکداری،عدم دخالت دولت،بودجهریزی و بخش خارجی توسعهیافتهتری از دیگر کشورها برخوردارند،در مقابل بسیاری از کشورها پائینترین درجه آزادی اقتصادی را دارند و ضعیفترین حقوق مالکیت فکری،مقررات،بانکداری و سرمایهگذاری خارجی در جهان و کشورهای قاره آسریقا را دارا هستند.همینطور،دامنه شاخص باز بودن اقتصاد حد اکثر به رقم 176 درصد(سوآزیلند)و حد اقل به رقم 32 درصد(بورکینا فاسو) بوده که گویای آن است قاره آفریقا بستهترین و بازترین اقتصادها را در خود جای داده است.از بررسی ساختار تجارت و منابع موجد مزیت آن در کشورهای قاره آفریقا نتیجه میشود کالاهای صنعتی سهم نازلی از صادرات اغلب این کشورها را تشکیل میدهند و در مقابل بخش مهمی از صادرات کشورها را کالاهای اولیه تشکیل میدهد.سهم صادرات مواد اولیه از کل صادرات برای بسیاری از کشورها از جمله الجزایر،مصر،آفریقای مرکزی، نیجریه،اتیوپی،غنا،گینه و کنیا بالا(بیش از 60%)است،حال برای معدودی کشورها از جمله مغرب،تونس و موریس سهم مهمی از صادرات(بیش از 60 درصد)کالای صنعتی است.4)مصر(9 گروه)و آفریقای جنوبی(5 گروه)در میان کشورهای قاره آفریقا از موقعیت ممتازی در واردات گروههای اصلی خدمات برخوردارند که به نوبه خود رقابتپذیری بالای این کشورها را در گروههای اصلی خدمات در این میان نشان میدهد؛بعلاوه در بسیاری از گروههای اصلی خدمات بر ارزش و سهم واردات این کشورها در گروههای فوق افزوده شده که حاکی است رقابت فشردهای با تثبیت سهم و افزایش آن از طرف کشورهای مهم صادرکننده خدمات جریان دارد.5)تحلیل مقاصد اصلی صادرات کشورهای قاره آفریقا گویای آن است اولین و بزرگترین مقصد صادراتی کشورهای قاره آفریقا،اروپا بخصوص کشورهای عضو اتحادیه اروپا است.بررسی موقعیت قاره آفریقا در گروههای کالایی اصلی صادراتی و وارداتی جهان نتیجه میشود اولین گروه کالایی وارداتی آفریقا به مواد غذایی تعلق دارد،حال اولین گروه کالایی صادراتی این قاره را سوختها تشکیل میدهند.عمده کالاهای صادراتی آفریقا به جهان شامل نفت خام و فرآوردههای آن،گاز طبیعی و مشتقات آن،کاکائو،قهوه،مواد معدنی،الماس و سنگهای قیمتی،ماهی و فرآوردههای دریای،چوب و کائوچو،توتون و تنباکو،پنبه و منسوجات است،حال عمده کالاهای صادراتی آفریقا به ایران سوپرفسفاتها،اسید فسفریک،فرومنگنز،فسفات کلسیم،فولاد، ماشینهای ریختهگری،چوب و کائوچوی طبیعی،کاکائو،چای، توتون و تنباکو است.عمده کالاهای وارداتی آفریقا از جهان شامل وسائط نقلیه و قطعات،تراکتور،بولدوزر،و تجهیزات آن،نفت و روغنهای نباتی،گندم،برنج،مواد غذایی و دارو است،حال آنکه از ایران کالاهایی از جمله قیر،گاز طبیعی و گوگرد و آمونیاک، موم و پارافین و وازلین و روغنهای صنعتی،فرش و کفپوش، کاشی سرامیکی،سنگ ساختمانی،لوازم ساختمانی و خانگی، سیمان،وسائط نقلیه و تراکتور و واگنهای باری،خشکبار، مصنوعات پلاستیکی و صنایع دستی وارد میکند.
خلاصه ماشینی:
"موقعیت کشورهای آفریقایی برتر در واردات گروههای اصلی خدمات جدول(12)،موقعیت(اعم از ارزش،سهم و تغییر)واردات خدمات کشورهای آفریقایی برتر در میان کشورهای در حال توسعه در ده گروه اصلی شامل حملونقل،مسافرت،ارتباطات، ساختمان،خدمات اطلاعاتی و کامپیوتر،بیمه،خدمات مالی، هزینه پروانه(جواز)و حق امتیاز،سایر خدمات بازرگانی و خدمات تفریحی،فرهنگی و انسانی را برای سالهای 2002،2003 و 2004 نشان میدهد،هرچند اطلاعات ارائهشده بسیار گویاست، اما با دقت در این اطلاعات نتیجه میشود:اولا،همانند صادرات، چهار کشور بویژه دو کشور مصر(9 گروه اصلی خدمات)و آفریقای جنوبی(5 گروه اصلی خدمات)در میان کشورهای در حال توسعه از موقعیت ممتازی در واردات گروههای اصلی خدمات برخوردار هستند که به نوبه خود رقابتپذیری بالای این کشورها را در گروههای اصلی خدمات در میان کشورهای در حال توسعه را نشان میدهد؛ثانیا،در بسیاری از گروههای اصلی خدمات بر ارزش و سهم واردات کشورهای مذکور در گروههای اصلی خدمات افزوده شده است که گویای آن است رقابت فشردهای با تثبیت سهم و افزایش آن از طرف کشورهای مهم صادرکننده خدمات در این بازارها جریان دارد؛ جدول 12-موقعیت کشورهای آفریقایی برتر در میان اقتصادهای در حال توسعه در واردات گروههای اصلی خدمات (تصویرتصویر) (تصویرتصویر) Source:UNCTAD,HandBook of Statistics,2005,pp:214-218,New York and Geneva جمعبندی و توصیههای سیاستی مقاله حاضر با هدف مطالعه شاخصهای ارزیابی تجاری قاره آفریقا و ارزیابی جایگاه کشورهای آن در تجارت جهانی تدوین شده است."