چکیده:
میر محمد حسین تفرشی از چهرههای فرهنگی و دیوانی عصر صفویه،در روزگار شاه عباس بزرگ و شاه صفی اول میزیست.وی سالها در دوران وزارت میرزا حاتم بیگ و میرزا طالب خان اردوبادی به کار معلمی و کتابت دیوان رسائل مشغول بود.از این شخص دو اثر در یک مجموعه میشناسیم:اثر نخست،تاریخ ناتمامی است که تنها مبین سه سال اول حکومت شاه صفی است(8031-1401 ق/ 8661-1361 م)،و اثر دوم،مجموعهای از مکاتبات اخوانی و دیوانی است که تعداد آن به پنجاه و هفت فقره میرسد؛و تاکنون نیز به صورت مستقل مورد بررسی علمی قرار نگرفته است.این مسودات نهتنها آگاهیهای سودمندی دربارهء شخصیتهای علمی،سیاسی و همچنین برخی از رویدادهای تاریخی آن دوره، عرضه میدارد،بلکه منبع ارزشمندی در بررسی و تبیین شرح حال علمی و دیوانی نویسندهء آن،یعنی میر محمد حسین تفرشی،به شمار میرود.
خلاصه ماشینی:
"صرفنظر از این مطلب،در میان رسائل اخوانی تفرشی،دو نامه خطاب به میرزا ابراهیم همدانی وجود دارد که با توجه به محتوای آنها،میتوان چنین قضاوت کرد که
آنچه جالب توجه مینماید وجه اشتراک سطور نخستین آن چهارده فقره است که مبین شرایط و احول تفرشی در فاصلهء سالهایی که میرزا طالب خان
دستگاه وزارت میرزا طالب خان بودهاند و یا حد اقل تفرشی چنین میاندیشیده است.
به درستی معلوم نیست که او موفق به چنین ملاقاتی با وزیر شده باشد،اما محتوای نامهء شمارهء بیست و یک مبین آن است که میرزا طالب خان با عنایت به فضایل و
مندرج در آن مکاتیب پرداخته شود اشاره به این نکته ضروری مینماید که تفرشی در نامهء شمارهء سی و یک به مطلبی میپردازد که نشان از آن دارد که هیچگاه میرزا
امام ویردی نیز به یکی از شخصیتهایی که مراجعه میکند میر محمد حسین تفرشی،معلم میرزا طالب است.
طالب خان شایع بوده حقیقت داشته است و تفرشی نیز برخلاف نوشتهء قبلی خود
میرزا طالب خان همان مضامین را با تحریر دیگری متذکر شده است(تفرشی،برگ 78
الف-ب)؛اما وزیر معزول در پاسخ به این دو نامه که به تفرشی نوشته است در مقام دفاع
در این منشآت اخوانی و دیوانی،از تفرشی به میرزا طالب خان سه مسودهء دیگر
ارائه نماید،عقیده دارد که از کتاب میر محمد حسین تفرشی نسخههای متعددی موجود است(صفا،
جای کتاب خود آن را سالهای زندگی مراد علی خان تفرشی برمیشمارد،نه میر محمد حسین تفرشی
در مجموعه منشآت نصیری طوسی سه نامه وجود دارد که یک نامهء آن را میر محمد حسین تفرشی به"