چکیده:
نخستین قصیدهء نسخهبرگردان جنگ بیاض-که ردیف«آتش»دارد-به رشید وطواط منسوب شده است.در این نوشته،پس از رد انتساب مذکور و بیان تاریخچهای از نظایر این سروده،به ضبطهای نادرست نسخه و نشانههای دستکاری در آن اشاره شده است؛و از آنجا که تحریفات و تصحیفات نامتداول در این نسخه،تصحیح شعرهای چاپ نشدهء جنگ بیاض را دشوار میسازد،تصحیح متن چکامهء«آتش»ردیف مذکور نیز به دنبال آمده است.
خلاصه ماشینی:
"] ادیب صابر(قتل:ح 245 ق)،به همین وزن و ردیف-اما با قافیه متفاوت-؛قصیدهای پنجاه و سه بیتی دارد،که ظاهرا سخن عوفی ناظر بر آن بوده،و مطلع آن چنین است: چو دیده دید بر آن روی آبدار آتش دوید بر سرم از عشق آن نگار آتش (ادیب صابر،ص 361) رشید وطواط،چهار قصیده در مدح اتسز پرداخته است،که در هریک از آن چهار، یکی از عناصر چهار گانه(آب و آتش باد،خاک)را ردیف قرار داده است؛ اول:قصیدهای با ردیف«آتش»،در چهل و دو بیت،که مذکور افتاد.
] شاعر دیگر،جمال الدین عبد الرزاق اصفهانی(وفات:885 ق؟)است،که قصیدهای دارد در مدح رکن الدین مسعود،با مطلع: درآمد از درم آن شمع بر رخان آتش مرا فتاد چو پروانه بر روان آتش (جمال الدین اصفهانی،ص 102) و در آن میگوید که به هر دو قصیده رشید و اشرف نظر داشته،و او را نیز به آوردن ردیف«آتش»امتحان کردهاند: بزرگوارا صدرا قصیدهای گفتم که خواستند ردیفش به امتحان«آتش» بر آن نهاد که گفتند اشرف و وطواط از این نمط دو قصیده ردیفشان«آتش» ز نظم بنده هنوز این قصیدهء دوم است5 که تا به حشر زند زین دو داستان آتش (همو،ص 402-502) جمال الدین،قصیدهای هم با ردیف«آتش و آب»دارد،به مطلع شده است خاطر و طبع تو کان آتش و آب نه کان آتش و آب است جان آتش و آب (همو،ص 74) که وزن و قافیهء آن با یکی از قصاید رشید موافق است؛اما نامی از او نیاورده است.
بر این قوافی و[این]بحر گفت خواجه رشید یکی قصیدهء زیبا ردیف آن«آتش» ولی ز باد و ز خاک این سخن مزین شد چو در بهار بود آب و در خزان آتش (جنگ بیاض،ص 81) یگانه بیتی که در آن از التزام عناصر چهار گانه صرف نظر کرده است،همین بیتی است که در آن از رشید وطواط نام برده است."