چکیده:
گنزگ یا گنزا در آذربایجان نام آشنایی برای برخی مکان های مقدس است، این چنین فضاهایی به واسطه ی عملکردهای علمی و مذهبی و داشتن گنجینه های علمی و دینی به ویژه کتاب وکتابخانه، شهرت پیدا کردند. به همین دلیل گنج شیزیکان به محل تخت سلیمان فعلی، اطلاق گشته است؛ با این حال، بیشتر اوقات در اذهان مردم فقط جنبه های عبادتگاهی و مذهبی این مجموعه ها مورد توجه قرار می گرفته است. با اندک دقتی در مفهوم بیتی از حکیم توس معلوم می شود که: آتشکده ها صرفا محلی برای عبات نبوده است، بلکه در آن مکان ها، آموزه های علمی ای نیز رایج بوده است و ایرانیان از پیشروان تعلیم وتربیت در عرصه های دینی وعلمی بوده اند. به هر برزنی بر دبستان بدی همان جای آتش پرستان بدی در این مقاله با استفاده از آخرین مطالعات علمی انجام شده در مورد این مکان بسیار ارزشمند تاریخی، ابعاد ناشناخته ی جدید آن مورد بررسی قرار گرفته که نتایج ارزشمندی را در بر دارد. اثبات نام اصلی این آتشکده بر اساس مهرهای یافته شده در محل تخت سلیمان بسیاری از ابهامات را در مورد اصالت این مکان برطرف نمود وثابت نمود که آتشکده آذر گشنسب همین محل است. بقایای معماری این مکان که عمدتا از عصر پیش از اسلام و نیز الحاقات دوران اسلامی و تقدس بسیار آن برای پیروان دین زرتشت و اجرای مراسم آیینی سالانه در خرابه های آتشکده ی آذرگشنسب از نکات جالب توجه در مورد این مکان است.
خلاصه ماشینی:
"این نظریه که آتشکدهای در زمان هخامنشیان در تخت سلیمان وجود داشته،هنوز مورد سوال است،زیرا آتشکدهی آذرگشنسب در دورهی ساسانیان در محلامروزی خود بنا شده است(ناومان 1374:23).
مهمترین دوره و آثار بر روی صفهی تخت سلیمان متعلق به ساسانیان است کهساختمان آتشکدهی آذرگشنسب در آنجا احداث و به عنوان مهمترین معبد مورداحترام ایرانیان زرتشتی در زمان ساسانیان نقش بسیار تعیینکنندهای در حیات سیاسی-اجتماعی حکومت مذکور داشته است و آتش جاویدان آن به مدت 7 قرن نماداقتدار آیین زرتشت محسوب میشده است.
در کنار موارد فوق،اهمیت علمی آموزشی و مذهبی این مجموعهی عظیم،بهخاطر نقش آن در بعد علمی فرهنگی است؛که به اعتقاد بسیاری و نیز براساس متونکهن،این مکان یکی از بزرگترین گنجینههای اسناد ایران؛یعنی یکی از دوکتابخانهی بسیار معروف عهد هخامنشی موسوم به گنج شپیکان و شیزیکان است که«جنب آتشکدهی آذرگشنسب در آذربایجان قرار داشته.
1-نتیجهگیری شهر شیز یا گنزه یا کنجک،محل آتشکدهی آذرگشنسب در آذربایجان واقعدر تخت سلیمان امروزی است؛و حتی از دورههای هخامنشی اگر هم جابهجا شدهاست،باز در این قسمت از سرزمین ایران احداث شده بود و تا اواخر دورهی ساسانیمقدسترین مکان مذهبی زرتشتی بوده است.
آتشکدهی آذرگشنسب فقط کاربرد مذهبی صرف نداشته،بلکه این مکان بنا بهتصریح متون کهن ایرانی و غربی،به عنوان یکی از دو کتابخانهی عظیم دولتی ایرانتا قبل از دورهی اسلامی بویژه در عصر هخامنشی بوده است؛و درواقع یکی ازبزرگترین مجموعههای علمی-آموزشی ایران در سرزمین آذربایجان بوده کهنسکهای اصلی آن،در آنجا نگهداری میشد و مدت زیادی هم دایر بوده است."