چکیده:
مختار از آغاز نهضت خویش ایرانیان کوفه را به خونخواهی امام حسین علیه السلام فرا خواند.ایرانیان با شوقی وصف ناپذیر به وی پیوستند.آنان در آغازاین نهضت،فداکاری و شجاعت فراوان از خود نشان دادند.شکست سپاه شام و کشته شدن عبید الله بن زیاد،فرمانده این سپاه و همچنین دستگیری و مجازات بسیاری از به وجود آوردندگان فجایع کربلا با همت و تلاش ایرانیان حاصل گردید.آنان به دور از هرگونه طایفهگرایی و فرصتطلبی-که در کوفه رواج داشت-صادقانه در کنار رهبری نهضت تا آخرین لحظه وفادار ماندند. مخالفان این نهضت-که بیشتر اشراف کوفه و وابستگان به آنها بودند-از همان آغاز،تنفر خویش را از ایرانیان کوفه ابراز نمودند.آنان در درگیریهای کوفه به اسرای ایرانی رحم نکردند.در مذاکره با مختار نیز یکی از علتهای اصلی مخالفت خود را با وی در میدان دادن به این افراد دانستند.با وجود این ایرانیان با دادن هزاران نفر تلفات تا لحظه قتل مختار در کنار وی ماندند و این حضور مطلعی بر ورود فعالتر آنان در حوزه سیاسی جهان اسلام گردید.
خلاصه ماشینی:
"ایرانیان کوفه از استقرار تا انقلاب تا پیش از ورود امام علی علیه السلام به کوفه، سیاست حاکم و نیز رفتار مردمان عرب با موالی بدینگونه بود که با آنها به عنوان شهروند درجهء دوم رفتار میکردند و آنها را از بسیاری از حقوق طبیعی،اجتماعی و دینی محروم مینمودند،حتی سهم آنان از بیت المال بسیار اندک بود.
پیوستن ایرانیان به قیام مختار حضور موالی در کوفه و دهها سال زندگی در مجاورت اعراب که طبعا با آنان متحد نیز میشدند،سبب گردید تا آنان از فرهنگ سیاسی موجود در این شهر از جمله جریانات شیعی تأثیر بپذیرد.
شواهد تاریخی نیز موضوعی گرایش ایرانیان به خاندان اهل بیت علیهم السلام را تأیید میکند،چنان که مغیرة بن شعبه-که سالها در زمان خلیفه دوم و همچنین در دوران خلافت معاویه- استاندار کوفه بود این نکته را با مختار در میان مینهد.
این وقایع بیانگر این نکته است که مختار پیشتر به خوبی از اعتقادات و احساسات ایرانیان کوفه نسبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله اطلاع داشته و برای جذب و به کارگیری آنان در نهضت خود برنامهریزی کرده است.
باوجوداین،اکثر یاران مصعب به وی گفتند این چه دینی است که تو میخواهی عجمان را بکشی و عربان را واگذاری،در صورتی که دینشان یکی است (شیعه علی علیه السلام هستند)،چگونه امید پیروزی داری؟مصعب نیز دستور داد گردن همه آنها را قطع کردند2.
با اینکه از نحوه تعامل مختار با ایرانیان تحلیلهای مختلف و گاه متضادی ارائه شده است،در این نکته تردیدی وجود ندارد که وی به خوبی دریافته بود ایرانیان کوفه برای مبارزه با اشراف ای شهر که به وجود آورندگان فاجعه کربلا بودند از دیگر نیروها صادقتر و قابل اعتمادتر هستند."