چکیده:
عناوین و مناصب لشگری ساسانی طی ادوار مختلف و در گذر از مرحلهای به مرحله دیگر و گاه به تبعیت از سیاستهای خاص هریک از پادشاهان،دستخوش تغییرات چشمگیری گردیده است.یکی از این مناصب عنوان هزارپت است که علاوه بر دارا بودن معادل بسیار که هریک در دورهای خاص مرسوم و پس از آن منسوخ شد،به لحاظ کارکرد واقعی نیز با آشفتگی مقطعی و زمانی مواجه بوده است.تفویض مقام اران سپاهبدی به چهار نفر از سرداران و به تبعیت از آن ایجاد چهار شکل مشخص سوارهنظام که خود متأثر از تقسیمات کشوری-لشگری زمان خسرو انوشیروان است،از دیگر تغییرات سازمان نظامی سلسله ساسانی محسوب میگردد.علاوه بر این،مناصب موروثی کشور نیز از این قاعده مستثنی نبود.به گونهای که با نقض برخی قوانین کشوری،انحصاری بودن تعدادی از مشاغل خاص نزد خاندانهای بزرگ از میان رفت.
در این پژوهش سعی شده است با استناد به منابع تاریخی و شواهد باستانشناختی به اصل و ماهیت وجودی القاب و عناوین لشگری دوره ساسانی پرداخته شود تا براساس آن سیمای حکومتی و نظامی این دولت در حد مقدور آشکار و زوایای تاریخ آن روشن گردد.از سوی دیگر کندوکاو پیرامون پیدایش هریک از مناصب نظامی،میزان اختیارات و سرانجام تغییر و تحول آنها در ادوار بعد از دیگر مباحث این نوشتار است.معمولا گفته میشود که ساسانیان برخلاف حکومت اشکانیان موفق به تشکیل یک دولت متمرکز و منسجم در زمینهی تشکیلات اداری و مذهبی گردیدند.ازاینرو در این مقاله تلاش گردیده است تا با استناد به القاب و عناوین متعدد نظامی که در این دوره به وجود آمد،به فرضیه فوق در حد مقدور پاسخ داده شود.
خلاصه ماشینی:
"این مناصب عنوان هزارپت است که علاوه بر دارا بودن معادل بسیار که هریک در دورهای خاص مرسوم
در این پژوهش سعی شده است با استناد به منابع تاریخی و شواهد باستانشناختی به اصل و
مقاله تلاش گردیده است تا با استناد به القاب و عناوین متعدد نظامی که در این دوره به وجود آمد،به
در متون پهلوی از این گروه با نام پیگ یا پیادگ یاد شده است(تفضلی،5831:42).
در آغاز عهد ساسانی این عنوان منصبی نظامی بود،اما در پایان این دوره،وظیفهی این مقام به
زیرا در اوایل دوره ساسانی هزارپت منصبی صرفا لشگری بوده است.
طبری از این مقام به صورت اسطران سلان یاد کرده است(طبری،2531:626)که به معنای
هرچند طبری را عقیده بر آن بود که این مقام تقریبا همرتبه ارگبذ و بالاتر از عنوان سپاهبدی بوده است(همان)پروکوپیوس سیاوش را اولین و آخرین
«سپاهبد سمت»و این امر،نقض عقیده مرسوم و متداول در برانداختن مقام ایران سپاهبدی توسط خسرو انو شیروان است و چنانچه اصطلاح ایران را به واژه پیشین،یعنی بزرگ نسبت
نمیشود و ظاهرا در زمان بهرام پنجم این عنوان برای اولین بار به کار رفته است.
نظامی میان چهار سپاهبد در چهار گوشهی مرزهای ایران دارند که شاید این امر یک واکنش
درباریان پدرش و نیز پس از وی در کتیبهی پایکولی از این منصب یاد شده است.
در اواخر دوره ساسانی عنوان هزارپت در جایگاه واقعی خود برای ملقب نمودن فرمانده
میشود،میتوان به این نتیجه دست یافت که سمت مذکور در دوره اول ساسانی منصبی صرفا
در پایان دوران ساسانی تحت عنوان آران سپاهبدی اختیاردار مطلق مقر حکمرانی خود بودند."