چکیده:
موضوع این مقاله معرفی دستگاه واجی گویش دماوندی و بررسی فرآیندهای واجی و آوایی آن است.هدف از این بررسی،نخست معرفی نظام واجی و دوم شناخت پیوند این گویش با دیگر گویشها و زبانهای ایرانی برمبنای پژوهشهای محققان و زبانشناسان ایرانی و غربی است.برای تهیهء این دادهها،ضمن بهرهگیری از روشهای مشاهدهای و نمونهگیری، سعی شده است حتی الامکان از گویشوران سالخورده و کمسواد در مورد کاربرد واژهها و ویژگیهای آوایی استفاده شود.نتیجهء حاصل از این تحقیق نشان میدهد که گویشهای مازندرانی،دماوندی،قصرانی و شمیرانی را باید یک مجموعه گویش قلمداد کرد.
خلاصه ماشینی:
"جمعیت کل شهرستان،طبق سرشماری سال 5831،بالغ بر 35089 نفر بوده و جمعیت مرکز شهرستان(شهر دماوند)80763 نفر بوده است(سجادی و دیگران 6731:51)نیمی از جمعیت شهرستان به گویش دماوندی و بقیه در روستاها و شهرهای تابع این شهرستان به زبانهای دیگر مانند کردی،لری،مازندرانی،ترکی و...
2 گویش دماوندی این گویش بیشتر در شهر قدیمی دماوند و روستاها و شهرهای جنوبی آن رایج است،در حالی که در مناطق شمالی دماوند،زبان مازندرانی رواج دارد.
عمده موارد حذف در گویش دماوندی عبارتاند از: حذف /d/ از میان دو واکه: دماوندی/فارسی معیار /berar/ \ /bae?radae?r/ \برادر /mar/ \ /madae?r/ \مادر حذف همخوان /d/ در پایان کلمه: دماوندی/فارسی معیار /du?ma/ \ /damad/ \داماد /nu?mae?zae?/ \ /namzae?d/ \نامزد /keli/ \ /kelid/ \کلید /osta/ \ /ostad/ \استاد حذف /h/ از پایان کلمهء بعد از واکهء بلند: دماوندی/فارسی معیار /c?a/ \ /c?ah/ \چاه /ka/ \ /kah/ \کاه /ma/ \ /mah/ \ماه /kolae?/ \ /kolah/ \کلاه اگر /h/ عنصر اول خوشههای همخوانی باشد و قبل از آن یکی از واکههای نیم بستهء /o/ یا /e/ واقع شده باشد،در بسیاری از موارد،حذف میشود و،به جبران آن،واکهء قبل از آن بلند میشود.
دماوندی/فارسی معیار /bae?ppor/ \ /bepae?r/ \بپر /ses?s?o?whi/ \ /ses?ahi/ \سهشاهی /sec?c?arae?k/ \ /sec?arae?k/ \سه چارک /dolla/ \ /dola/ \دولا،خم شدن این تبدیل،غیر از کلمهء dola/dolla «خم شدن»،در گونهء تهرانی نیز دیده میشود.
دماوندی/فارسی معیار /gerdae?bad/ \ /gerdbad/ \گردباد /pirae?zae?n/ \ /pirzae?n/ \پیرزن در گویش دماوندی،کلمات دیگری نیز از این قبیل وجود دارد،مانند xos?kae?tok «کمغذا»، bae?lae?gu?s?
دماوندی/فارسی معیار /nae??lae?t/ \ /lae??nae?t/ \لعنت 5 نتیجهگیری دستگاه واجی این گویش با گویشهای جنوبی البرز،گویشهای قصرانی و شمیرانی، بسیار نزدیک است."