چکیده:
اصطلاح «تاریخ جدید» یا «تاریخ جامع»ناظر بر تغییر و تحولی است که در دو حوزه روش و موضوعات علم تاریخ رخ داده است. البته این طرز نگاه به تاریخ بیشتر گویای رویکرد مورخان غربی به مقوله علم تاریخ است.در این پژوهش سعی برآن است تا با بازخوانی آثارموجود مسعودی اثبات شود که آنچه امروزه به تاریخ جدید موسوم شده که بارزترین مشخصه آن تنوع موضوعات و نگاه تحلیلی به رویدادهاست، سابقهای دستکم هزار ساله در تمدن اسلامی دارد.در این نگارش به رویکردهای گوناگون مسعودی پرداخته شده است، هم در حوزه روش تاریخنگاری که نگاهی تحلیلی به رویدادها وامور واقع داشته و هم در حیطه موضوعات علم تاریخ که در اینجا به عمدهترین آن موضوعات از قبیل علوم، جغرافیا، محیط زیست، فرهنگ و اجتماع اکتفا شده است. البته درباره رویههای نظری وی نیز به اجمال بحث شده است.
خلاصه ماشینی:
"تلاش نگارنده بر دستیابی به همین هدف استوار شده و با در نظر داشت آثار گرانسنگ مورخ و جهانگرد اندیشمند ابوالحسن علی بن حسین بن علی مسعودی، به نامهای مروج الذهب و معادن الجوهر و التنبیه و الاشراف این مسئله پیگیری خواهد شد که تاریخ آن گونه که در جوامع غربی از تطور آن یاد شده، صرفا به وضعیت تاریخی جوامع غربی اختصاص دارد، اما در جوامع اسلامی، حدود هزار سال قبل از این دوره و زمانی که مسعودی آثارش را نگاشت، تاریخ صرفا جنبة نقل حوادث و رویدادهای سیاسی ـ نظامی، زندگی نخبگان و حاکمان نداشته، بلکه هم بعد اجتماعی آن پر رنگ بود و هم موضوعات و معارف مطروحه در آن متنوع، و مهمتر اینکه برای بررسی علل و عوامل و تحلیل رویدادها دیدی جامع و ساختاری، فراتر از رویدادهای صرفا تاریخی به پدیدههای اجتماعی داشته است.
218 مجموع این بیانات، متضمن سه نکته است: اولا: اینکه ایشان نگاهی جامع و ساختاری به رویدادها داشته و برای تبیین مسئله گذشته از روایات تاریخی و شفاهی و از شرایط اقلیمی و محیطی که در یک بستر طولانی از زمان اثر میگذارند، نهایت استفاده را برده است، ثانیا: تمدنها در هر مکانی شکل نمیگیرند، بلکه شرایطی میخواهند که از نظر مسعودی یکی از شرایط اصلی آن، وضعیت جوی و آب و هوایی است، ثالثا: در کنار این زمینه محیطی و طبیعی به نقش مدیریت در شکلگیری و به وجود آمدن عناصر تمدنی اشارههایی دارد، به عملکرد شاهانی میپردازد که مبدع آداب، رسوم، آثار صنعتی و..."