چکیده:
مسجد و مدرسه سپهسالار تهران از بناهای شاخص و ارزشمند دوره قاجاره است و بهلحاظ ویژگیهای خاصی که دارد از نمونههای بارز هنر معماری ایران میباشد.از زیباترین تزئیات انجامگرفته در این مجموعهی ارزشمند،کاشیهای هفترنگ آن است.این کاشیها بهلحاظ تنوع نوش و لعاب بکاررفته در آنها،بهگونهای منحصربهفرد میباشند.نوع رنگآمیزی این نقوش نیز از تنوع قابل توجهی برخوردار است.رنگهای قرمز،سبز،ارغوانی،بنفش،زرد و مشکی در کنار فیروزهای و لاجوردی به وفور به کار رفته و همین امر جلا و زیبایی خاصی به کاشیها بخشیده است.یکی از آسیبهای عمدهی واردآمده بر کاشیهای هفترنگ،فرسودگی لعاب مشکی آن است.این لعاب در کنار سایر لعابها و دیگر رنگها ،بیشتر از آنها دچار فرسایش و اضمحلال شده و رنگ آن از حالت اصلی برگشته و به رنگ خاکستری درآمده و در بسیاری از قسمتها دچار ریختگی و جدایی از بدنه شده است.عوامل این آسیبها از طریق آزمایشات و مشاهدات مختلف و بکارگیری فرضیهها و تجربههای گوناگون در مورد علت فرسایش لعاب،بررسی و در هر مورد نتایج آن،تجزیه و تحلیل گردید. بررسی مختلف بر روی لعابهای سالم،لعابهای در حال تخریب و لعابهای تخریبشده،نشان داد که فرآیند تبادل یونی،نقش اساسی در تغییر رنگ لعاب مشکی دارد.
خلاصه ماشینی:
"(تصاویر 6،7،8 و 9) (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 6-تکههای لعاب تخریبشده قبل از قرار دادن در کوره تصویر 7-تکههای لعاب تخریبشده بعد از پخت مجدد (به تصویر صفحه مراجعه شود) (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 8-تکهای از کاشیها که لعاب آسیبدیده و دیگر لعابها بر روی آن قرار دارد،قبل از قرار دادن در کوره تصویر 9-تکیهی کاشی بعد از پخت مجدد پس از پخت مجدد،لعاب مشکی آسیبدیده که دچار رنگپریدگی شده بود مجددا جلا و کیفیت رنگ اصلی خود را بدست آورده و رنگ آن تقریبا مشابه رنگ مشکی لعابهای سالم شد.
(تصویر 10) بااینحال احیای رنگ لعاب در فرآیند پخت مجدد نشان میدهد که روند تخریب شبکه لعاب در بعضی قسمتها بطور کامل انجام نگرفته و تبادل یونی از طریق مکانیزم زیروبا تشکیل لایه ژلی همراه بوده است."