چکیده:
بنای تاریخی گنبد آزادان در غرب اصفهان و در محلهی آزادان و همجوار با بقعه شیخ شهاب الدین واقع شده است.این بنا که در منابع از آن به عنوان مسجد آزادان یاد میشود،شامل یک فضای گنبد دار در جبهه جنوبی و یک صحن مستطیل شکل در جبهه شمالی و نیز رواقهایی در دو سمت غربی و شرقی میباشد که به غیر از فضای گنبد دار،بقیه فضاها متأخر و الحاقی میباشد.در بدنهی داخلی فضای زیر گنبد کتیبهای با تاریخ 767 هـ.ق وجود دارد که تاریخ بنا را به دوره ایلخانی نسبت میدهد(البته این کتیبه هماکنون کاملا تخریب شده است اما تصویر آن در عکسهای قدیمی موجود میباشد).این فضا از لحاظ فرم معماری و طاقها و گوشه سازی،بسیار شبیه به بناهای گنبددار ایلخانی میباشد.تزیین شاخص و ارزشمند این بنا که بدنههای داخلی فضای گنبددار را منقوش کرده ،دیوار نگارههایی است که به نظر میرسد اجرای آن هم دوره با کتیبه تاریخ دار آن باشد.موضوع این دیوار نگارهها بر خلاف اکثر دیوار نگارههای ایلخانی که شامل نقوش تزیینی و انتزاعی میباشند،شامل تصاویر مکه مکرمه و مدینه منوره در جبهه شرقی و غربی،تصویر دو بیرق در سمت محراب و نیز نقش شمسهای بر بالای محراب میباشد که در دو طرف نقش شمسه،تصویری از شمشیر ذوالفقار حضرت علی(ع)قرار گرفته است.در این پژوهش ابتدا بنای مسجد و ارتباط آن با بافت پیرامون،مورد بررسی قرار گرفته و سپس در مورد نقوش اجرا شده در این دیوار نگارهها،پس از انجام آزمایشات گوناگون جهت فن شناسی دقیق این آثار از لحاظ نوع تکنیک و مصالح بکار رفته، مطالعات تطبیقی نقوش به کمک عکسهای تاریخی،مینیاتورها و دیوار نگارههای هم دوره با این اثر نیز بررسی گردید.
خلاصه ماشینی:
"ق وجود دارد که تاریخ بنا را به دوره ایلخانی نسبت میدهد(البته این کتیبه هماکنون کاملا تخریب شده است اما تصویر آن در عکسهای قدیمی موجود میباشد).
موضوع این دیوار نگارهها بر خلاف اکثر دیوار نگارههای ایلخانی که شامل نقوش تزیینی و انتزاعی میباشند،شامل تصاویر مکه مکرمه و مدینه منوره در جبهه شرقی و غربی،تصویر دو بیرق در سمت محراب و نیز نقش شمسهای بر بالای محراب میباشد که در دو طرف نقش شمسه،تصویری از شمشیر ذوالفقار حضرت علی(ع)قرار گرفته است.
الف-2)بررسی تصاویر بیرقها: بر روی بدنهی جنوبی فضای زیر گنبد و در داخل طاقنماهای دو سمت محراب،نقش دو بیرق کتیبهدار به تصویر درآمده است بر روی این بیرقها کتیبههایی وجود دارد که یکی از آنها سالم و دیگری کاملا تخریب شده است.
همانگونه که در این تصویر مشخص است،ضخامت لایه رنگ برای رنگهای قرمزاخرا در حدود 60 میکرون میباشد(تصویر 42) (به تصویر صفحه مراجعه شود) (تصویر 42):مقطع عرضی از لایههای اندود و رنگ که با استفاده از میکروسکوپ الکترونی تهیه شده است.
(تصاویر 45 و 46) (به تصویر صفحه مراجعه شود) (تصویر 45):مقطع عرضی لایههای دیوار نگارهها در زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی 45 برابر (به تصویر صفحه مراجعه شود) (تصویر 46):لایه نگاری دیوار نگارههای موجود در بنای تاریخی گنبد آزادان دیوار نگاره موجود در بنای گنبد آزادان از معدود دیوارنگارههای تصویری بجای مانده از دوران ایلخانی است که با توجه به ارزشهای نهفته هنری و تاریخی آن،مطالعات و بررسی در زمینه عناصر تصویری موجود و شناخت فن و مواد و مصالح بکار رفته در اجرای آن کمک شایانی به شناخت سیر تحول دیوار نگارههای ایرانی میکند."