چکیده:
اهمیت اندیشة سیاسی شهید صدر بهعنوان یک فقیه و فیلسوف را میتوان در نظاممندی و انسجام منطقی اندیشه او جستوجو کرد. در مبانی اندیشة سیاسی، او تفسیر فلسفی از هستیشناسی را با رهیافتهای سیاسی ـ اجتماعی مرتبط میکند و تلاش برای فهم و تفسیر امور سیاسی را در گرو بحث انسانشناسی به نمایش میگذارد. وی در بحث معرفتشناسی بر معرفتشناسی صدرایی تاکید میورزد و معیار کشف واقع را با چهار منبع، مورد شناسایی قرار میدهد. همچنین در بحث مبانی، به واژة عدالت در چهار محور عمده (انسان، هستی، جامعه و دین) میپردازد و سرانجام وارد بحث عدالت اجتماعی ـ سیاسی میشود و برای آن سه رکن اساسی (تکافل، توازن و تامین اجتماعی ـ سیاسی) قائل میشود. در بحث آزادی نیز آن را به دو قسم طبیعی و اجتماعی ـ سیاسی تقسیم میکند و آنگاه آزادی سیاسی ـ اجتماعی را در بخش محتوای حقیقی آزادی و ظاهر آن مورد مطالعه قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
"صدر در تحلیل خود از انسان، توجه خود را به محتوای باطنی (عامل اصلی طبیعت درونی انسان) معطوف میکند؛ یعنی این فکر و اراده است که سازنده و تشکیلدهندة حرکت تاریخ و جامعه است، بهگونهای که محتوای باطنی از یک سو نشاندهندة جنبة فکری است؛ یعنی ناحیهای که تصور هدف را در بر دارد و از سوی دیگر، نشاندهندة اراده است که با به همآمیختن فکر و اراده، قدرت سازندگی آینده و نیروی حرکتآفرینی فعالیت تاریخی بر صفحة اجتماعی رقم میخورد.
1 صدر با توجه به این مبنای غربیها که در نیازهای ذاتی، همانطور که انسان از جهت طبیعی آزاد است، در جامعه، طبق علایق و روابط خویش با دیگران نیز باید آزاد باشد و در نتیجه وظیفة سیستم اجتماعی ـ سیاسی در بخش سیاست این است که بر تمایلات اصیل انسان صحه بگذارد و پاسخگویی به آنها را ضمانت کند، هر چند این مطلب را اجمالا صحیح میداند، قرآن را از این جهت مورد انتقاد قرار میدهد که اگر لازم باشد که سیستم اجتماعی ـ سیاسی، واقعی و تربیت آن انسانی باشد، تنها اعتراف به یکی از انگیزههای اصیل انسانی و اشباع تمام فضا از آن و برآوردهنکردن سایر انگیزهها جایز نیست.
در بحث آزادی نیز صدر معتقد است که آزادی را کسی به انسانها هدیه نمیدهد؛ بلکه بهدلیل اینکه انسان، موجودی دارای عقل و اراده است، اصالتا و بهطور طبیعی آزاد است و سرانجام در مقایسة آزادی سیاسی ـ اجتماعی با نظام غرب، معتقد است که در اسلام، آزادی حقیقی و صوری با یکدیگر آمیخته است و رهایی انسان از قیدهای اسیرکنندة اراده، تلاشی برای رسیدن به سعادت و کمال آزادی حقیقی است."