خلاصه ماشینی:
دینامیسم اجتماع اقتصاد و شتاب حرکت تکاملی اجتماعات دکتر علیاکبر ترابی رابطهء فکر و فرهنگ معنوی با اساس اقتصادی زندگانی انسانها موضوع بس دقیق و عمیق است که جامعه شناسی سخت بدان توجه دارد و مدام بر آن اصرار میورزد؛تا جائی که از نظر این دانش،شناخت واقع- بینانه رو ساخت اجتماعی هیچ جامعهای،بدون شناخت علمی اساس اقتصادی آن جامعه،و بدون توجه برابطهء آندو،امکانپذیر نتواند بود.
کرده باشیم،رابطهء اساس اقتصادی و فرهنگ معنوی را در میان انسانهای سه نوع جامعه(جامعهء گردآور خوراک-جامعهء مبتنی بر اقتصاد کشاورزی- جامعهء مبتنی بر اقتصاد صنعتی)مورد بررسی قرار دهیم؛و این امر را بویژه با مقایسهء دو جامعه کشاورز و صنعتی روشنی باز هم بیشتر بدهیم: چنانکه میدانیم،حرکت،در واقع،شیوه و شکل هستی ماده است؛و سادهتر آن خواهد بود که گفته شود حرکت خاصیت اصلی ماده و از آن جدائی ناپذیر است.
اینک این سه نوع جامعه را باجمال مورد بررسی قرار دهیم،و اساس اقتصادی،فکر و فرهنگ معنوی جوامع مذکور را،بویژه در دو جامعه مبتنی بر کشاورزی و صنعت مورد مطالعه و مقایسه قرار دهیم: جامعههای ابتدائی که بعنوان جوامع ایستا از آنها نام برده میشود جوامعی هستند سخت عقب مانده،که رشد و حرکت اجتماعی نامحسوس و بسیار کند دارند.
همین ایستائی و پویائی را در زمینهء دیگری نیز میان این دو نوع جامعه ملاحظه میکنیم:در جامعههای کشاورز،نوع اقتصاد و ویژگیها و مقتضیات آن از تحرک مکانی افراد جلو میگیرند؛در حالی که در جامعههای صنعتی اینچنین وابستگی به زمین و میخکوب شدن که گریبان گیر روستائی کشاورز است دامنگیر افراد نیست.