چکیده:
از باورهای مهم همهء موحدان بهویژه مسلمانان،اعتقاد بهوجود کامل مطلق و لا یتناهی است.اذکار«سبحان الله»،«الحمد الله»،«یا سبوح یا قدوس»و...بر کامل مطلق بودن ذات حق دلالت دارند.فلاسفه الهی بهویژه فلاسفه اسلامی در پی اثبات و عقلی و برهانی این باور اساسی بودهاند که نتیجهء تلاشهای آنان، ارائه و اقامهء چندین برهان عقلی و فلسفی در این باب است.آنچه این مقاله بدان پرداخته است،ازیکسو نقد و بررسی این ادله و ازسوی دیگر،ارایه برهانهای دیگری است که کتب فلسفی به روشنی به آنها نپرداختهاند.
خلاصه ماشینی:
"نکتهای که باید بدان توجه کرد،این است که اثبات واجب الوجود،کامل مطلق بودن او را ثابت نمیکند؛زیرا واجب الوجود موجودی است که هستی،عین ذات اوست و وجود برای او ضرورت دارد و وجود او قائم به غیر نیست و این معنا به تنهایی دلالت نمیکند که هستی او نامحدود و لا یتناهی است و همه کمالات را در حد اطلاق در خود دارد و ضعف و نقص را در او راهی نیست.
اگر مقصود این باشد که هرجا معلولیت در کار است،ضعف و عدم و محدودیت نیز در کار خواهد بود،سخنی درست است؛اما اگر مقصود این باشد که هرجا ضعف و محدودیت در کار است،قطعا معلولیت در کار است، باید گفت چنین ادعایی نیازمند اثبات است و در برهان مزبور چنین چیزی اثبات نشده و آنچه به اثبات کامل مطلق مربوط میشود همین صورت است،نه صورت قبلی.
دلیل ممتنع بالذات نبودن کامل مطلق این است که وجود کامل مطلق،متضمن یا مستلزم تناقض نیست-چنانکه پیشتر گذشت-و دلیل ممتنع بالغیر نبودن آن نیز این است که امتناع بالغیر دربارهء چیزی قابل فرض است که اگر بخواهد وجود یابد،نیازمند علت و پدید آورنده است؛زیرا درصورت وجود علت،معلول وجوب بالغیر پیدا میکند و درصورت عدم وجود علت،معلول امتناع بالغیر مییابد؛درحالیکه فرض نیازمندی کامل مطلق به علی یا به تعبیر دیگر،فرض معلولیت کامل مطلق،فرضی نامعقول است؛زیرا معلولیت مساوق با ضعف و فقر و تأخر مرتبهء وجودی است و این اوصاف با کمال مطلق بودن منافات دارد.
برهان چهارم این برهان دو مقدمه دارد: مقدمه یکم: اگر کامل مطلق در خارج وجود داشته باشد،یقینا جهان معلول او خواهد بود؛ زیرا موجود نامحدود و نامتناهی،جایی برای موجودی دیگر درعرض خود باقی نمیگذارد."