خلاصه ماشینی:
و چون تجرد یکی از اعلی مراتب فضل است،از این دیدگاه در مسألهء آفرینش میگوید:از اول تعالی وجود دومی نیز چون واجب تعالی جوهر مجرد،و مفارق از ماده و غیر قابل تقسیم میباشد یعنی واحد است نه کثیر،و چون با توجه به اصل افاضه یک از یک یا قاعده الواحد لا یصدر منه الا الواحد،سلسلهء نظام آفرینش طولی خواهد بود،نه عرضی، لذا با وضع مسألهء دوم که همان«کیفیت وقوع کثرت»باشد، (1)کندی،رسایل،مصر 1396 ه،ص 183-181-162-161.
با اینکه فخر رازی در این اصل با ابن سینا مخالفت کرده است و طریقهء ضرورت و الزام تکوینی را از شیخ الرئیس نپذیرفته است،عین مفهوم این اصل را در مباحث المشرقیه آورده است،و برای اثبات آن به ایراد چهار دلیل مبادرت ورزیده که خود سپس آنها را مخدوش اعلام میکند4.
کیفیت وقوع کثرت مسألهء دوم است که خود متفرع از مسألهء اول میباشد باین معنی چون از علت واحد جز معلول واحد صادر نخواهد شد،پس باید سلسهء علتها و معلولها طولی باشد و چون جهان خارج خلاف این مطالب را نشان میدهد،از این رهگذر ضمن تأسی از فارابی از طریق نو افلاطونیان بخصوص فلوطین برای رفع این اشکال راه حلی اینچنین بیان کردهاند: خدا یکی است و بنا به اصل اول از یک جز یک صادر نخواهد شد.
همانطور که در اصل افاضهء یک از یک که منجر به اعتقاد به انواع عقول گردید اشاره کردیم که ابن سینا سخت از او متأثر است،در نتیجه این عقیده که همان قرار دادن عقل فعال بعنوان واسطهء فیض میان واجب الوجود و کاینات است نیز ابن سینا قلم فرسایی کرده و خواجه نصیر (1)همین کتاب،ص 47-46و النجات همان،ص 10-8.