چکیده:
عدالت از مسائلی است که به جهت عمق مفهومی آن نمیتوان آن را تنها در چارچوب حوزهای خاص از علوم انسانی محدود کرده و بر آن اساس معنا و تبیین نمود. اما شاید ملموسترین مصداق وجود یا عدم وجود عدالت را بتوان در حوزه اقتصاد و معیشت جامعه مشاهده کرد. این مفهوم بهصورت مستقیم و غیرمستقیم در قالب مباحثی چون برابری توزیع، عدالت اقتصادی، توسعه، رشد و ... در ادبیات اقتصادی بسیار مطرح شده است.از طرفی در دیدگاه اسلامی موضوع عدالت به جهت اهمیت آن در تعالیم دینی، بسیار مورد توجه متفکران اسلامی قرار گرفته و از زوایای مختلف مورد بحث و بررسی واقع شده است و بعد اجتماعی عدالت در قالب مفهوم «عدالت اجتماعی» بیان شده است.در میان اندیشمندان اسلامی، امام خمینی به دلیل نگرشهای اجتماعیشان و همچنین در مقام بنیانگذار و رهبر یک نظام سیاسی- اجتماعی طبیعتا توجه عمیقتری به موضوع عدالت داشتهاند.این مطالعه درصدد آن است که با بررسی نظرات و آراء امامخمینی، ایده عدالت را در تفکراتشان مورد بررسی قرار داده و اصول حاکم بر دیدگاه ایشان را پیرامون این مفهوم کشف و استخراج نماید.بر پایه این تحقیق، بیشترین توجه و رویکرد امامخمینی به موضوع عدالت، به کارکردهای اقتصادی این مفهوم که در ارتباط مستقیم با نحوه زندگی عموم مردم قرار دارد بازمیگردد. لذا اساسا این مطالعه میتواند ذیل مباحث اقتصادی طرح و درچارچوب قواعد اقتصادی مورد توجه قرار گیرد. این مطالعه به شیوه تحلیل محتوا صورت گرفته و نشان میدهد که هسته محوری اندیشه امامخمینی پیرامون عدالت را دو مفهوم برابری و تأمین نیازهای اساسی عموم مردم تشکیل میدهد.بنابراین میتوان عدالت را در اندیشه امامخمینی، به معنای «برابری افراد جامعه در تأمین نیازهای اساسی آنان» معرفی نمود. نکته قابل توجه در این زمینه هماهنگی و مطابقت نسبی این نوع نگرش به ایده عدالت، با دیدگاهی است که در اقتصاد توسعه تحت عنوان «ایده نیازهای اساسی» مطرح شده است. این نکته بهنحوی نشان میدهد که نگرش امامخمینی به مفهوم عدالت از پشتوانه علمی نسبتا محکمی برخوردار است.از طرف دیگر با استخراج چهارده اصلی که در این تحقیق بهعنوان اصول کلی حاکم بر دیدگاه امامخمینی پیرامون عدالت استنباط شده است، میتوان چارچوب کلی الگوی اجرایی عدالت را در آراء ایشان مشخص نمود. این اصول در قالب یک سیستم و مجموعه نظاممند، تقسیمبندی شده و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
In this paper، we investigate the concept of justice in Imam Khomeini’s opinion، who was the founder of the Islamic revolution in Iran. We have illustrated that in his ideas and policies equality and providing the basic needs for all of the people form the core of his thoughts in relation to justice.
We identify a general framework of performing pattern of justice in Imam Khomeini’s opinion by extracting 14 principles among his statements about justice.
A noticeable point in this study is a relative coordination and harmony between Imam Khomeini’s opinion and the idea of “Basic Needs” in development economy?
خلاصه ماشینی:
"اصل اول ـ لازمه رشد و تعالی معنوی انسانها، تأمین نیازهای اساسی و رفع محرومیت از آنها میباشد: امامخمینی بررسی همه جانبه احکام اقتصادی اسلام را در ملاحظه کل احکام و قوانین اسلام، نشاندهنده توجه اسلام به رشد استعدادهای انسانی و خلاقیتهای فکری عنوان نموده و بر این اساس عدم تأمین نیازهای اساسی و حضور محرومیت را باعث ایجاد اختلال در زندگی طبیعی انسان بیان کرده و میفرمایند: «انسان اگر معاشش فراهم نشود نمیتواند دین خود را حفظ کند».
اصل چهاردهم ـ سیاستگذاری جهت تشویق و حمایت از مشارکت بخش خصوصی برخاسته از اقشار محروم در اقتصاد کشور، به تأمین نیازهای اساسی طبقات مستمند و برقراری عدالت منجر میشود: امامخمینی با توجه به این نکته که به صرف توصیههای اخلاقی جهت تکافل عمومی نمیتوان به هدف تأمین نیازهای اساسی افراد جامعه دست یافت، ضمن اشاره به نقش دولت، یکی از مؤثرترین روشهای تحقق عدالت را علاوه بر حمایت مستقیم در تأمین نیازهای اساسی محرومین، ایجاد زمینه مشارکت تمامی اقشار جامعه خصوصا اقشار مستمند و محروم در اقتصاد کشور که باعث تقویت توازن اقتصادی این طبقات میگردد، عنوان نموده وآنرا از اقدامات اساسی تحقق عدالت و تأمین نیازهای اساسی اقشار جامعه بهویژه طبقات کم درآمد قلمداد مینمایند: «دولت چنانچه کرارا تذکر دادهام، بیشرکت ملت و توسعه بخشهای خصوصی جوشیده از طبقات محروم مردم و همکاری با طبقات مختلف مردم با شکست مواجه خواهد شد»."