چکیده:
امر به معروف و نهی از منکر از جمله آموزههای سیاست جنایی اسلام است که در
مقایسه با سایر آموزههای آن، جایگاه و کارکرد منحصر به فردی دارد، چه این آموزه از
سویی متوجه عموم شهروندان جامعه اسلامی با قطع نظر از مناصب و سمتهای اجتماعی
آنها است. این امر نمودی از سیاست جنایی مشارکتی اسلام است، به ویژه آنکه از
دیدگاه برخی صاحب نظران اسلامی صورت جمعی و تشکلی آن بیشتر موافق با روح این آموزه
است، از سویی دیگر حضور این آموزه در تمامی مراحل شکلگیری عمل مجرمانه (پیش، حین و
پس) و نیز تأثیر اصلاحگرانه آن – البته در حدی که از جامعه انتظار میرود – و
حاکمیت آن بر همه روابط اجتماعی و ... کارکرد بینظیر و ممتازی به آن داده است. در
عین حال، این آموزه در صورتی که با تبیین دقیق مرزهای نظری و عملی آن همراه نباشد
میتواند کارکردی بسیار مخرب به دنبال داشته باشد.این مقاله میکوشد تا با ایضاح کارکردهای این آموزه ابهامات موجود در جایگاه آن
را تا حدی بازگو نماید. در این خصوص توجه به این نکته لازم است که هنوز توافقی کامل
در مخاطبان این آموزه، مرجع تشخیص معروف و منکر، شرایط ناظر به آن به ویژه شرایط
ناظر به اجرا، نوع ربط و ارتباط آن با برخی از مواد قوانین مجازات اسلامی و ...
وجود
ندارد، در عین حال از اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی است که باید تاکنون از حیث
نظری تبیین و مرزبندی دقیقی از آن به عمل میآمد.
خلاصه ماشینی:
"مثلا تفسیری که مرحوم صاحب جواهر پس از بحث از مرتبه یدی ارایه کرده است، از جمله تفاسیر موسع است؛ ایشان میفرماید: «از بزرگترین شاخههای امر به معروف و از عالیترین و استوارترین و محکم ترین مراتب آن از نظر تأثیر، به خصوص نسبت به رؤسای دین، آن است که: لباس نیکیها را (عملا) خواه واجب باشد خواه مستحب، بپوشند و لباس منکرات، حرام یا مکروه را از تن جدا نمایند و خود را به اخلاق عالی اسلامی تکمیل کنند و از اخلاق زشت، پاک سازند و چنین کاری علت کامل سوق دادن مردم به انجام نیکیها و ترک محرمات میباشد، به ویژه اگر پس از این عمل نیک، آن را به پند و اندرزهای نیک و تشویق کننده و هشدار دهنده تکمیل کنند، زیرا هر مقامی گفتاری خاص و هر دردی، دارویی ویژه دارد و درمان روحها و عقلها، به مراتب بسیار بالاتر از درمان بدنها است»؛ (نجفی، 1362، ج 21: 382).
زمینهسازی برای رواج هنجارها و دعوت به نیکیها از کارکردهای مهم امر به معروف و نهی از منکر فراهم سازی زمینه عمل به هنجارها و تقویت هنجارهای مورد نظر جامعه اسلامی و عمل به نیکیها است؛ وقتی اعضای اجتماع مراقب هم بوده و یکدیگر را سفارش به حق و نیکی نمایند و از بدی و زشتی بازدارند، این خود به تدریج زمینه نهادینه شدن و رسوخ نیکیها در روح و روان افراد را فراهم میآورد، به خصوص اگر آن چنان که باید و شاید به این فریضه عمل شود و آداب و سنن آن (که علاوه بر عمل کردن آمر به مفاد آن چه امر میکند و دست کشیدن از آن چه خود از آن نهی میکند، شامل تکنیکهای روان شناختی و جامعه شناختی دقیقی است که در شکل تعامل و کنش آمر ظاهر میگردد) رعایت شود."