چکیده:
شناخت آرای منطقی دوانی، رهبر مدرسه جلالیه در حوزة فلسفی شیراز، در فهم تطور
تاریخی اندیشه های منطقی در فرهنگ اسلامی، اهمیت بسزایی دارد. آثار دوانی به دو
گروه منطقی و فرامنطقی قابل تقسیم است. شرح رسالة اثبات عقل مفارق و نوشتههای
متعدد دوانی در حل شبهة جذر اصم را نوشتههای فرامنطقی میدانیم که در آنها به
بحث از صدق، مناط و تفسیر آن میپردازد. حواشی وی بر آثار منطقی پیشینیان که
غالبا محدود به مباحث آغازین منطق است، نوشتههای منطقی وی را تشکیل میدهد.
دوانی در منطق نگاری، پیرو منطق نگاری دو بخشی است و غالبا به آثار قرن هفتم و
هشتم ق. معطوف است. نسبی انگاری بداهت و نظری بودن، حمل پذیری جزیی حقیقی، شخصیه
انگاری قضیة طبیعی، ذهنیه انگاری سالبة المحمول و نقد مبنای عدم استلزام صدق آن
نسبت به وجود موضوع از آرای منطقی دوانی است.
Studying Al-Dawani's (1427-1510) logical opinions، as the leader of Jalalie school in Shiraz، is important to understand the development of logical thoughts in Islamic civilization. His legal works are classified in Logic and Meta Logic (philosophy of Logical). Commentary on Reasoning of Intellect and his treatises on Lair paradox، in which he wrote about truth، are examples of his last works. His glosses on the legal works belong to two- chapter structure (Logic of definition and Logic of proof). His glosses are on two recent centuries Logical works. Relativism of evidency، predicatability of Logical particular، reducing Natural proposition to singular proposition، denying validity of salebat–al-Mahmol are some of his logical opinions.
خلاصه ماشینی:
"وی غالبا به سخنان شیخ الرئیس (370- 428 ق) در شفا – از برجستهترین آثار منطق نگاری نه بخشی – استناد میکند و در مواضعی آن را فصل الخطاب قرار میدهد و نیز در مواضع گوناگونی به آرای خواجه نصیر الدین طوسی، از سخنگویان مهم منطق نگاری نه بخشی تحلیل مسایل منطقی، مانند قضیة حقیقیه و خارجیه و ...
در بررسی آرای منطقی دوانی مهمترین مسأله این است که آیا دوانی در مسایل منطقی نسبت به پیشینیان پیشرفتی داشته است یا نه؟ و نقش وی در توسعة منطق چیست؟ دوانی، تأملات خود را در توضیح برخی مواضع تهذیب المنطق به عنوان حواشی و نه شرح، یاد کرده (10، ص: 28) اما نام خاص بر آنها ننهاده است.
میتوان چنین انگاشت که دوانی به دلیل پیروی از منطق دو بخشی، در بسیاری از مواضع به آرای منطق نه بخشی از جمله شفای بوعلی پای بند نمانده است و این امر از جانب مدرسة رقیب مورد ایراد و نقد قرار میگرفته، از این رو تلاش دوانی در همة آثار منطقی و فرامنطقی، نشان دادن انطباق تحلیل وی بر آرای بوعلی است.
ارجاع به آرا و آثار فخر رازی و افضل الدین محمد خونجی، صاحب کشف الاسرار، دیده نمیشود، حتی در مسألة سالبة المحمول که ظاهرا از آرای خاص خونجی است، به وی ارجاع نشده و این نکته نیز قابل تأمل است.
4. نتیجه اگر چه حوزة پر رقابت شیراز مجال مناسب برای تأملاتی منطقی و فرامنطقی است، اما آثار دوانی نسبت به پیشینیان در هر دو عرصه منطق پژوهی و منطق نگاری پیشرفت قابل توجهی نشان نمیدهد."