چکیده:
این مقاله با هدف بازشناسی مفهوم و نقش استعاره از منظر تعلیم و تربیت،در دو بخش تنظیم شده است:در بخش نخست،دیدگاههای ششگانه در نظریههای استعاره کلاسیک و جدید را براساس رویکردهای شناختی و با توجه به اهمیت استعارهشناسی در بحثهای شناختی و ذهنی معرفی میکند.در بخش دوم، صورتهای استعاری زبان را در سه گونهء اصلی(تشبیه،تمثیل و نماد)ردهبندی کرده و هریک را جداگانه معرفی نموده آنگاه نقشهای صور استعاری را با تکیه بر ارزشهای شناختی و نقش آنها را در صورتبندی و بازشناسی معنی معرفی میکند.در سراسر این نوشتار به ماهیت استعاره به عنوان یک امر شناختی و به نقشهای آن به منزلهء یک فرایند تربیتی و پرورشی نظر دارد.در نهایت،این نوشتار چنین نتیجه میگیرد که بسیاری از نقشهای استعاری از جمله نقشهای انگیزشی،اکتشافی،تأویلی،اقناعی،و نقشهای معطوف به بازپروری معنی همگی کارکردی تربیتی نیز دارند که در نظامهای تعلیم و تربیت باید مورد توجه قرار گیرند.
خلاصه ماشینی:
"استعاره در معنای سنتی خود به تشبیه فشردهای اطلاق میشود که وظیفهء انتقال معنا را برعهده دارد؛با وجود این،در این پژوهش استعاره در کلیترین معنای خود مورد استفاده قرار میگیرد و به تمامی صور مجازی زبان اشاره دارد که باعث انتقال روشها،فنون،تکنیکها،اصول،قوانین،نظریهها،و معانی از یک حوزهء معرفتی به حوزهء دیگر میشود و یا بخشی از تجربه را برای واضح نمودن و آشکار کردن بخش دیگری از همان تجربه به کار میگیرد.
مراد ما از استعاره در این بخش همهء گسترهء موردنظر امبراتو اکو را در برندارد، بلکه شامل کاربردهای جانشینی معنایی در زبان است؛یعنی مجاز و استعاره،تمثیل و نماد که مهمترین صورتهای مجازیاند و آنها را با عنوان ردههای استعاری مورد بررسی قرار میدهیم: الف)استعاره از نظر ارسطو،استعاره عبارت است از«کاربرد چیزی برای چیزی دیگر»(ارسطو،1731:کتاب سوم)؛یعنی چیزی را با نامی بخوانیم که آن نام در اصل به چیز دیگری تعلق دارد.
سبک مغزان به جوش آیند از هر حرف بیمغزی به فریاد آورد اندک نسیمی نیستانی را (صائب تبریزی) تمثیل1از صور مهم و تأثیرگذار زبان مجازی برای بیان و انتقال مفاهیم،معانی و مضامین فلسفی، عرفانی،اخلاقی،مذهبی،تربیتی،ادبی،سیاسی،اجتماعی و حتی علمی و از روشهای مهم تربیتی است که در موارد گوناگون استفاده میشود؛این روش از قدرت جذابیت و انگیزش درخوری برخوردار بوده و باعث جلب توجه عمیق و فهم و درک مطالب به ویژه مطالب غامض،پیچیده،از جمله مفاهیم عرفانی و فلسفی میشود.
21)کارکرد تعاملی و پیوندی استعاره بین حوزههای غریب و مجزا از یکدیگر پیوند برقرار میکند و ویژگیهایی را از مشبهبه به مشبه و بالعکس منتقل مینماید؛یعنی«استعاره انتقال معنی از عنصری به عنصر دیگر است یعنی عنصری که مفهوم مشخصتر و شناختهشدهتری دارد تمام یا قسمتی از معنای خود را به عنصر دیگری که اغلب کمتر شناخته شده است و دسترسی زیادی بدان وجود ندارد منتقل میکند»(قاسمزاده،9731:9)."