چکیده:
یکی از متون کهن فارسی، «سندبادنامه» ظهیری سمرقندی است که در سده ششم ه.ق تالیف شده است، اهمیت سندبادنامه در آن است که از متون مهم ادبیات داستانی فارسی به شمار می رود و از این رو در پژوهش های مربوط به ادب داستانی فارسی حایز کمال توجه است. همچنین به سبب تالیف این اثر در سبک فنی، در تحقیقات سبک شناسانه نثر فارسی، جایگاه ویژه ای دارد.
سندبادنامه تا امروز دوبار تصحیح انتقادی شده است؛ بار نخست، احمد آتش و بار دیگر محمدباقر کمال الدینی به تصحیح این اثر همت گماشتند. گرچه در چاپ اخیر، پاره ای از اغلاط چاپ نخست تصحیح شده است، اما خود به دور از لغزش نمانده است.
هدف این مقاله، بررسی و تصحیح اغلاط غالبا مشترک این دو چاپ است. در تصحیح پاره ای از اغلاط عبارات کتاب، به عبارات کتاب دیگر ظهیری سمرقندی، اغراض السیاسه، و متون هم عصر آن، استناد شده است؛ مثلا در تصحیح «روز نیکوکاران» به «حاصل نیکوکاران» در این عبارت: «او را زنی بود ... روی چون روز نیکوکاران و زلف چون شب گناهکاران» به عبارات کلیله و دمنه، فرائدالسلوک و بیتی از دیوان ابوالفرج رونی استناد شده است.
در تصحیح لغزشهای راه یافته به ابیات کتاب، به اصل دیوان های مصحح گویندگان آن ابیات، از جمله دیوان عمادی شهریاری و دیوان ابوالفرج رونی، رجوع شده است.
در بخش دیگری از این مقاله، نام سرایندگان پاره ای از ابیات فارسی و عربی کتاب که در حواشی و تعلیقات چاپهای دوگانه مشخص نشده، معلوم گردیده است.
Sendbad-nameh، from Zahiri Samarghandi، is one of the old texts in Persian literature، which has been compiled in the 6th century (A.H). The importance of this book is in its literary narrative style. Sendbad-nameh has been critically corrected twice. Ahmad Atash has corrected it for the first time and Mohammad Bagher Kamal-addini for the second time. Although some of the errors from the first one have been corrected the second time، it has its own problems، too. The purpose of this short survey is to correct the errors visible in these two books. Some errors have been documented to the phrases of Zahiri's other book. To correct the errors of the poems cited in this book، we have referred to the original books in which these poems were cited such as Divan-e-Emadi Shahriari، and Divan-e-Abolfaraj-e- rouni. Some Persian and Arabic poets who are not specified in margins of the previous books have also been determined in here.
خلاصه ماشینی:
در تصحیح لغزشهای راه یافته به ابیات کتاب،به اصل دیوانهای مصحح گویندگان آن ابیات،از جمله دیوان عمادی شهریاری و دیوان ابو الفرج رونی،رجوع شده است.
سه دلیل برای وقوع این تحریف میتوان برشمرد: دلیل اول آنکه امکان و احتمال کتابت«و»به صورت«ق»و الحاق آن به حرف«د»واژه دم،در شیوه رسم الخط قدما وجود دارد؛دوم اینکه ظهیری گاه پیش از نقل ابیاتی که بدانها استشهاد میکند،معانی و مفاهیم آنها را با استفاده از واژههای همان ابیات،به صورت نثر مینویسد و سپس به نقل ابیات میپردازد؛مثلا،در عبارت زیر ابتدا مفهوم بیت،با استفاده از واژههای آن؛یعنی دست چنار و زر به نثر نوشته شده و سپس خود بیت،نقل گردیده است: «بنان او آن بحار است کی اگر بخار کند دست چنار بیزر بیرون نیاید بیت: دست چنار بیزر هرگز برون نیاید ابر ار به یاد دستش بارد ز آسمان نم» (همان،8491:71) توجه به این نکته میتواند در تصحیح پارهای از اغلاط عبارات منثوری که پیش از نقل ابیات آمدهاند و نیز در تصحیح لغزشهای مربوط به ابیات منقول،مددرسان باشد.
بدین ترتیب،از جمع و مقابله،ضبطهای سندبادنامه و دیوان عمادی میتوان استنباط کرد که بیت،بدین صورت بوده است: زبان سوسن گفتم سخن نگوید؟گفت؟ ثنای خسرو بسیار بخش کمپندار 1-2-2-تصحیح اغلاط ابیات عربی کتاب الف- لا النار تسلم من حوادثها و لا اسد کثیف اللبدتین همصور (ظهیریسمرقندی،8491:133 و 1831:132) این بیت که گویندهء آن مشخص نیست،در«اغراض السیاسه»(همان،9431:512)و«شرح اخبار و ابیات عربی کلیله و دمنه»(اسفزاری،0831:281)آمده و در هردو به جای صورت غلط«لا النار تسلم»شکل صحیح«لا باز یسلم» ضبط شده است.