چکیده:
مسائل آموزش روزنامهنگاری در ایران: در جستجوی دستیابی به متون آموزش کاربردی برای آموزش روزنامهنگاران کشورهای در حال توسعه *دکتر مهدی محسنیانراد(محقق و مدرس علوم ارتباطات) *علی انتظاری(مدیر کل مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها) این مقاله،برگرفته از تحقیق گستردهای است که ظرف دو سال،با حمایت مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها،انجام شده و به صورت سه جلد گزارش در 500 صفحه منتشر شده است. در این مقاله،گفته میشود که پس از پایان جنگ عراق-ایران،از 1989،مطبوعات ایران وارد مرحله تازه و کمنظیری در تحولات 155 سال گدشته شده و از نظر تعداد عناوین،به بالاترین حد در تاریخ مطبوعات کشور رسیدهاند.اما بررسی حاضر نشان میدهد که رویآوری مردم به مطبوعات،متناسب با جمعیت باسوادان(74 درصد جمعیت 6 سال به بالا)نیست و تلویزیون مصرف بسیار بیشتری دارد. در توصیف وضعیت روزنامهنگاران نیز دیده میشود با اینکه 68 درصد آنان دارای تحصیلات دانشگاهی هستند،ولی فقط 2/6 درصد آنان تحصیلات دانشگاهی در رشته علوم ارتباطاعت دارند و حدود 93 درصد فارغ التحصیل این رشته در 20 سال گذشته،جذب مطبوعات نشدهاند. این اعتقاد به وجود آمده است که میان محتوای دروس روزنامهنگاری که در بیشتر موارد ترجمهء متون دانشگاهی غربی است،با آنچه در عمل مطبوعات میگذرد و نیازهایی که وجود دارد تفاوت وجود دارد و این،ناشی از فراگرد بودن ارتباط و کنش متقابل عناصر آن است که خصایص فرهنگی جامعه ویژگیهای پاره فرهنگ نهاد مطبوعات در ایران به دلیل تفاوت با غرب،در شکلگیری این وضعیت مؤثر است. این نظریه به طور نسبی از سوی 28 استاد دانشگاه و روزنامهنگار 22 کشور در حال توسعه در مورد پرسش قرار گرفتند تأیید شد و مشخص گردید که احتمالا وضعیتی کموبیش مشابه در آن کشورها نیز حاکم است.همچنین این نظریه شکل گرفت که متون اموزش روزنامهنگاری در ایران باید به وسیلهء میدانی از تجربیات عینی روزنامهنگاران،ضمن توجه کامل به تئوریهای علوم ارتباطات تهیه شود. تصور میشود که 1966 تاکنون حدود 900 نفر در رشته روزنامهنگاری از دانشگاههای داخل کشور فارغ التحصیل شده باشند که در حال حاضر 93 درصد از این عده در مطبوعات شاغل نیستند. براساس نظرسنجی که در سال 1992 از 315 روزنامهنگار ایرانی به عمل آمد،دیدگاههای آنان درباره آموزش روزنامهنگاری مورد مطالعه قرار گرفت.و در مجموع نشان داده شد که آنها به کارکرد نتایج این آموزشها در فعالیتهای حرفهای خود چندان خوشبین نیستند. در تحلیل محتوای مجموعه کتابها و منابع آموزش روزنامهنگاری در ایران که طی 40 سال گذشته منتشر شده،دو نتیجه مهم بدست آمده است: 1.به روزنامهنگاری در غرب بیش از روزنامهنگاری ملی توجه شده است.به طوری که تاریخ روزنامهنگاری غرب در رتبه سوم و تاریخ روزنامهنگاری در ایران در رتبه بیستوهشتم قرار دارد و حجم مطالب مربوط به تاریخ مطبوعات کشورهای دیگر نزدیک به چهار برابر ایران است. 2.بیشترین حجم محتوای منابع آموزش روزنامهنگاری مربوط به شیوههایی است که منتهی به تولید انواع گزارشهای عینی شامل خبر،رپرتاژ،مصاحبه(41 درصد)است درحالیکه شیوههای مقالهنویسی و نحوه تدوین نقدهای اجتماعی-سیاسی جایگاهی بسیار کمی در این متون دارد(فقط 2/3 درصد).از آن سو آموزش شیوههای تنظیم خبر 25 برابر تحلیل و تفسیر خبر است. از تحلیل دادههای فوق این نتیجه به دست آمده که برای دستیابی به متون آموزش کاربردی برای روزنامهنگاری در جهان سوم بررسیهای دقیق در پدیدهها و فاکتورهای زیر ضرورت دارد:1)پارهفرهنگ منابع.2)نهاد رسانهها.3)ساخت سازمانی رسانهها. 4)پارهفرهنگ ارتباطگران.5)هنجارها و ارزشها و6)امکانات سختافزاری و نرمافزاری رسانهها. علاوه بر آن باید تجربیات روزنامهنگاران درگیر در سپهر فوق(نهاد،سازمان هنجارها و...)از حافظه بلندمدت آنان بیرون آورده شده و مکتوب گردد. همچنین کوشش شود ضمن دستیابی به صورتهای فرعی مسأله،راهحل نیز تبیین و ارائه شود.بدیهی است اجرای این عمل به وسیله محققان و کارشناسان ارتباطات بهتر از خود روزنامهنگاران تجربی امکانپذیر است.اخبار مربوط به اختلافهای اعراب و اسرائیل بهویژه نهضت انتفاضه در داخل سرزمینهای اشغالی و حوادث جنوب لبنان و همچنین اخبار فعالیتهای گروههای اسلامی در مصر و الجزایر در وسایل ارتباط جمعی و بهویژه روزنامههای روزانه ایران،در سالهای اخیر،وضع برجستهای پیدا کردهاند. علت اصلی توجه خاص وسایل ارتباط جمعی ایران به این وقایع،همبستگی مذهبی جمهوری اسلامی ایران و گروههای فلسطینی مخالف سازش با اسرائیل و گروههای اسلامی در شمال آفریقاست.تأثیر مجاورت معنوی مذکور را میتوان در مورد اخبار مبارزات استقلالطلبان مسلمان کشمیری علیه دولت هندوستان و همچنین مسلمانان بوسنی و هرزگوین علیه تجاوز صربها،نیز بررسی کرد. این امر در دورهء اشغال نظامی افغانستان از سوی ارتش شوروی و پیش از روی کار آمدن مجاهدان افغانی و ایجاد جمهوری اسلامی در این کشور،نیز قابلتوجه بود.با این تفاوت که تأثیر مجاورت جغرافیایی و مرزهای مشترک ایران و افغانستان،بر مجاورت معنوی و هبستگی مذهبی که در مورد مسلمانان فلسطینی و مصری و الجزایری نیز وجود دارد،اضافه میشد. تجزیه و تحلیل خبرهای موارد یادشده،به سبب اهمیت خاص عامل مجاورت معنوی،درخور توجه است و میتواند نمونه جالبی از آثار همبستگی اسلامی در انعکاس منازعات منطقهای را نشان دهد.اخبار کشورهای تازه استقلالیافتهء آسیای مرکزی و قفقاز،که به دنبال فروپاشی جماهیر شوروی پدید آمدند،در وسایل ارتباط جمعی ایران به سبب مجاورت فرهنگی دیرین این کشورها با ایران،اهمیت خاصی پیدا کرده است.درحالیکه پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی،تحتتأثیر بسته بودن مرزهای مشترک آن با ایران و محدودیتهای شدید حاکم بر وسایل ارتباط جمعی مرکزی شوروی و وسایل ارتباطی محلی سرزمینهای یادشده،علی رغم اشتراک فرهنگی و زبانی زیاد،معمولا هیچ خبری درباره جمهوریهای جدید کنونی یادشده،در وسایل ارتباط جمعی ایران انعکاس نمییافت. در این تحقیق،نتایج حاصل از بررسی پوشش خبری موضوع مذکور در وسایل ارتباط جمعی ایران بهویژه نشریههای روزانه، هدفهای آرمانی انقلاب اسلامی(79-1978)در مورد گسترش دستاوردهای این انقلاب در سایر ممالک مسلمان،اندیشههای سیاسی حضرت امام خمینی(ره)،قوانین مربوط به خطمشی وسایل ارتباط جمعی و کارکردهای سازمانهای گوناگون مربوط به ارتباطات در ایران(مانند سازمان تبلیغات اسلامی)به عنوان مطالعه برای مطالعه تطبیقی در نظر گرفته شد. از نتایج حاصل میتوان به موارد زیر اشاره کرد: 1.به علت ناتوانیهای حرفهای در روزنامهنگاران ایران و عدم امکان حضور خبرنگاران اختصاصی و خبرگیری مستقیم،اخبار مربوط به جوامع دیگر در مطبوعات ایران تحتتأثیر ساختار جهانی اخبار بین الملل و نوع و گزینش خبری آنها از رویدادهای منطقه قرار دارد و این مسألهای است که در تحقیقات قبلی نگارنده،از جمله خلیج فارس(1991)نیز دیده شده است. 2.در حالی که به دلیل هدفهای آرمانی موردنظر و همبستگیها و همکاریهای اسلامی موردنیاز در منطقه و شرایط خاص به وجود آمده در اثر استقلال در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز،توجه وسایل ارتباط جمعی ایران چه در زمینه انتشار خبر و چه گزارش و تفسیر و مقاله بسیار ضرورت دارد،مشاهده میشود که 1389 خبر منتشرشده در ده روزنامهء بزرگ تهران-در نمونهگیری مربوط به اردیبهشتماه 1373-تنها نه خبر متعلق به آسیای مرکزی است.درحالیکه اخبار خاورمیانه 14 برابر،آسیا 13 برابر،اروپای غربی 11 برابر و آمریکای شمالی 7 برابر آن است. توصیه شده که روزنامهنگاران ایرانی با توجه به اهداف آرمانی انقلاب اسلامی و همبستگیهای دینی،فرهنگی و زبانی و همچنین با عنایت به منافع ملی درازمدت ایران که متضمن گسترش روباط فرهنگی،اقتصادی و سیاسی با آسیای مرکزی است توجه کرده و کوشش کنند بدون وابستگی به سرویسهای خبری خبرگزاریهای غربی و در نتیجه قرار گرفتن در شرایط گزینش فقط رویدادهای منازعهآمیز منطقه-که همیشه مورد توجه آنها بوده-به انتشار اخبار مستقیم و گزارشها و تحلیلهای خبری بپردازند.
خلاصه ماشینی:
"برای آشنایی خوانندگان مجله رسانه از موضوعهای مورد بحث در کنفرانس،صرفا به دلیل تعداد و حجم بسیار بالای مقالهها به عنوان برخی از مقالههای عرضهشده اشاره میشود: در اولین نشست بخش«ارتباطات بین الملل»عنوان نخستین مقاله ارائهشده تحلیلهای آیندهنگرانه(دلفای)درباره دورنمای ارتباطات بین الملل در ایالات متحده آمریکا بود که از سوی M.
KOREA JULY 3-8,1994 در نشست بعدازظهر این بخش نیز چند مقاله ارائه شد که یکی از آنها مقالهء دکتر مهدی محسنیانراد و علی انتظاری با عنوان:«مسائل آموزش روزنامهنگاری در ایران:در جستجوی دستیابی به متون آموزش کاربردی برای آموزش روزنامهنگاری در کشورهای در حال توسعه»بود.
چکیدهء مقاله پوشش خبری آسیای مرکزی در وسایل ارتباط جمعی ایران: تجزیه و تحلیل محتوای اخبار روزنامههای بزرگ تهران بررسی واقعیتهای خبری در آیینه آرمانهای انقلابی و همبستگیهای اسلامی *دکتر کاظم معتمدنژاد استاد دانشگاه علامه طباطبایی اخبار کشورهای تازه استقلالیافتهء آسیای مرکزی و قفقاز،که به دنبال فروپاشی جماهیر شوروی پدید آمدند،در وسایل ارتباط جمعی ایران به سبب مجاورت فرهنگی دیرین این کشورها با ایران،اهمیت خاصی پیدا کرده است.
چکیدهء مقاله مسائل آموزش روزنامهنگاری در ایران: در جستجوی دستیابی به متون آموزش کاربردی برای آموزش روزنامهنگاران کشورهای در حال توسعه *دکتر مهدی محسنیانراد(محقق و مدرس علوم ارتباطات) *علی انتظاری(مدیر کل مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها) این مقاله،برگرفته از تحقیق گستردهای است که ظرف دو سال،با حمایت مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها،انجام شده و به صورت سه جلد گزارش در 005 صفحه منتشر شده است."