چکیده:
«مار»یکی از مقولههای مهم در اسطورهشناسی و ادبیات است.روانشناسان نیز برای این جانور اهمیت زیادی قایلند.امروزه در اصطلاح فارسی میگویند:«از مار به اژدها پناه بردن»و«مار خوش خط و خال».در این اصطلاحها«مار»نماد بدی و بلا و فریب است و یا در جمله«فلانی مثل مار میماند.»،«مار»نشانهء موذیگری و بد جنسی میباشد.حالا سؤال من این است:آیا«مار»از ابتداء سمبل جنبههای منفی بوده، یا اینکه نماد«مار»به مرور زمان تغییر ماهیت داده به دستمان رسیده است؟فرق سمبلهای«مار»و«اژدها»چگونه است؟انی مقاله کوششی است برای آشکار کردن تاریخچهء سمبل«مار»و مفهوم آن در ادبیات کلاسیک فارسی.
خلاصه ماشینی:
"عربی در زبان عربی چند واژه وجود دارد که معنی مار را میرساند: 1-حیه(مار) این واژه از ریشه«حیی»(زندگی کرد)و همخانوادهء«حیات»(زندگی)است.
در اسطورهء این کشور ایزاناگی Izanagi و ایزانامی Izanami را وجود آورندگان مجمع الجزایر ژاپن که نسبش به این دو ایزد میرسد نیز از نژاد مار است.
یکی از معروفترین داستانهایی که در این مورد نقل شدهاند،فریب خوردن آدم و حوا از مار است.
نکات قابل توجه در مورد سمبلهای«مار»در متون کلاسیک ادبیات فارسی، بهطور خلاصه عبارتند از: 1-مار(اژدها)سمبلهای منفی،مثل بدی و بلا،نابودکننده،خطر،ناپاکی،کردار،بد در این دنیا،اضطراب،دیوانگی،آدم بدگوهر،نفس اماره و غیره است.
همان نیز زان مارها بر دو کتف برنج درازست مانه شگفت ازین کشور آید بدیگر شود ز رنج دو مار سیه نغنود (شاهنامه،ضحاک:بیتهای 704 و 804)1جهان خرم و آب چون انگبین همی مشک بوئید خاک زمین بخوردند و کردند آهنگ خواب بسی مارپیچان برآمد ز آب وزان بیشه کژدم چو آتش برنگ جهان شد بر آن خفتگان تار و تنگ (شاهنامه،اسکندر:بیتهای 4221-2221)بس گریزند از بلا سوی بلا بس جهند از مار سوی اژدها (مثنوی)22-مار:نماد آدم باهوش سنن ادبی (Literary tradition) متون کلاسیک فارسی،مار را همدست شیطان(اهریمن)میشمرد و ازاینرو مار بهندرت به عنوان سمبل مثبت مورد استفاده قرار میگیرد.
کمند زلف گرد چهرهء یار تو گویی خفته بر گنجی سیه مار حذر کن فایز از این زلف و گردن که هر تاری از آن ماریست خونخوار (ترانهء شمارهء 871)2 4-اژدها:مظهر موجود قدرتمند(انسان و اسب)و قدرت،و مظهر خدا و قدرت الهی (1).
»1نتیجه تحقیقات زبانشناسی،اسطورهشناسی،مردمشناسی،تاریخی،دینی و غیره نشاندهنده این است که در دوران بسیار کهن در مناطق مختلف جهان مار به عنوان سمبل زاینده و میراننده و گاهی هر دو مورد احترام بوده است."