چکیده:
در تحلیل و بررسی فرایند شکلگیری پدیدههای تاریخی،جغرافیای تاریخی از حوزههایی است که تأمل در آن ضروری مینماید.هدف این مقاله با اتکاء بر روش تاریخی،بررسی نقش جغرافیای تاریخی در شکوفایی و بالندگی مدرسهء حله و تأثیر آن در گسترش اندیشهء شیعی در این دوره است.حله را امیران امامی مذهب بنی مزید در سدهء پنجم قمری ساختند. دبیس اول در حدود سال 914 قمری آن را در محلی آباد به نام جامعین،در غرب رود سورا(جامع جدید)،بنیان نهاد و صدقه بن منصور(105-874 ق)،در سال 594 قمری آن را به مرکز ایالتی به همین نام با أعمال و نواحی متعدد تبدیل کرد.حله با موقعیت سوق الجیشی مناسب،به زودی از مراکز عمدهء تجارت و کشاورزی و تجمع ثروت در عراق شد.در سایهء این مزایا، علمای ادیب و دانشپرور بنی مزید محفل ادبی معتبر در حله بنیان نهادند.تداوم این روند در دورهء سیطرهء خلفای عباسی در حله،به ویژه عهد الناصر لدین الله،به این شهر مرکزیت ادبی و علمی بخشید.در دورهء ایلخانی تداوم این مولفهها و امنیت پایدار(از ابتدا بنی میزد تا پایان عصر ایلخانی)و عنایت آنان به تشیع شکلگیری حوزهء علمی شیعی معتبری را در این نشهر در پی داشت که حوزههای اندیشه و جغرافیای تشیع را به ویژه در ایران از خود متأثر در ایران از خود متأثر کرد.
خلاصه ماشینی:
"یاقوت بن عبد الله الحموی،معجم البلدان،ج 2،تحقیق فرید عبد العزیز الجندی(بیروت:دار الکتب العلمیه،0141 ق)،ص
نک:هبه الله بن نما الحلی،المناقب المزیدیه فی اخبار الملوک الاسدیه،ج 1،تحقیق محمد عبد القادر خریسات صالح
تحقیق عبد القادر عطا(بیروت:دار الکتب العلمیه،2991 م)،ص 67.
«و فیها بنی سیف الدین صدقه بن مزید الحله بالجامعین،و سکنها،»نک:ابن اثیر،ج 61،ص 504.
بنداری22در ذکر رویدادهای سال 154 ق از حله دبیس سخن میگوید و ابن حوقل نیز سال
Jacob Lassner,''AL-Hilla,''The Encyclopedia of Islam,III(London:Luzacco,
یاقوت بن عبد الله الحموی،معجم الادباء،ج 71(بیروت:دار الفکر،0041 ق 0891 م)،ص 39-29.
»نک:محمد بن عبد الله الطنجی(ابن بطوطه)،الرحلهء المسماهء تحفهء النظار فی غرائب
یا بنای شهر حله مسیر ابن هبیره جای خود را به
ابن خردادبه،ص 01-9؛مستوفی،ص 74؛شمس الدین ابی عبد الله محمد المقدسی،احسن التقاسیم فی معرفهء
احمد ابن فوطی،الحوادث الجامعه فی المائهء السابعه،حققه بشار عواد معروف(بیروت:دار الغرب اسلامی،7991 م)،ص 184-
محمد بن علی ابن العمرانی،الإنباء فی تاریخ الخلفا،تحقیق قاسم السامرائی(قاهره:دار الآفاق العربیه،1241-
آگاهی بیشتر،نک:محمد حاجی تقی،«مکتب حله از منظر تاریخ و جایگاه آن در اندیشهء امامیه،»پایاننامه دورهء دکتری.
همچون مهاجرت شریف احمد از شرفای مکه و مدینه به حله در اواخر دورهء ایلخانی،نک:ابن عنبه،ص 331.
دبیس اول(474-804 ق)از این خاندان بود که حله را بنا کرد و چندی در فتنه بساسیری،
امارت حج را به حسام الدین ابن فراس حلی جاوانی،نظارت حله را به ابی الفرج بن حداد حلی،قاضی القضاتی شرق و
محمد علی نجاتی(تهران:انتشارات علمی و فرهنگی،5631)،ص 86؛احمد بن علی العسقلانی(ابن حجر)،انباء الغمر بابناءن
العمر،ج 2،تحت مراقبهء محمد عبد العمید خان(بیروت:دار الکتب العلم،بیروت 6041 هـ-6891 م)،ص 112؛ج 3،ص 751؛"