چکیده:
نگارنده در این نوشتار پس از تبیین مستندات قرآنی و موضع مکتبهای مختلف کلامی در
موضوع شفاعت، به بررسی آرای مولوی، شاعر و عارف نامور قرن هفتم در این باب می
پردازد. با نگاهی به سروده های مولوی در مثنوی، روشن می شود گستره ای که آن عارف
پیرو مکتب خراسان برای شفاعت قائل بوده، وسیعتر از معتقدات بیشتر اندیشمندان عالم
اسلام است؛ زیرا در نگاه وی گرچه حق تعالی واجد و جامع اوصاف لطف و قهر است، لیکن
در رابطه ای که او با کائنات دارد، رحمتش بر غضبش پیشی دارد و معیار حضرت رحمان در
خلق، هدایت و معاد بندگان، کرم و رحمت اوست و بس.
از این رو نه تنها مؤمنانی که مرتکب گناه کبیره شده اند سرانجام از آتش دوزخ رهایی
خواهند یافت، بلکه عذاب دوزخ از همه ساکنان آن چه کافر و چه مسلمان برداشته خواهد
شد. در سنجش با معتقدات فرق مختلف کلامی می توان گفت دیدگاه مولوی در این زمینه نیز
با اعتقادات اسلامی وی و مذهب کلامی غالب و رایج در بلخ و بیشتر نواحی خراسان بزرگ
(مذهب مرجئه به ویژه مرجئه حنفی ماتریدی) همسو است.
خلاصه ماشینی:
"2- مبانی، موارد و حیطه شفاعت در سخن مولانا الف - مبانی آموزه شفاعت 1- خدایی که مولانا بر پایه آموزه های قرآن کریم به آن معتقد بوده و به مؤمنان معرفی کرده است، خدای جامع صفات جمال و جلال یا لطف و قهر و یا رحمت و نقمت[1] است ولی رابطه حق تعالی و افعال او در ارتباط با آفرینش کائنات و هدایت تکوینی و تشریعی آنها بر معیار صفات جمال (رحمت، لطف) تنظیم می شود و بنابر آیه کریمه «ربنا وسعت کل شیء رحمه» (غافر/7) و حدیث قدسی «سبقت رحمتی غضبی»[2]، هم خلق عالم و پدید آمدن سرمایه وجود براساس رحمت است و هم صدور عوامل تشریعی برخاسته از رحمت اوست؛ چنانکه در حدیث قدسی آمده است که رحمت او بر غضبش پیشی دارد: من نکردم خلق تا سودی کنم / بلکه تا بر بندگان جودی کنم رحمتش سابق بده ست از قهر زان/ تا ز رحمت گردد اهل امتحان رحمتش بر قهر از آن سابق شده است / تا که سرمایه وجود آید به دست (مثنوی، 3/4166- 4167).
این دسته از لئیمان، پس از آنکه از همه سو چاره ای نمی جویند، بدون وساطت غیر، از خود حضرت رحمان مددی خواهند جست و دست دعا و نیاز به سوی او بلند خواهند کرد که او نخستین و واپسین پناهگاه آنان است: از همه نومید شد مسکین کیا / پس برآرد هر دو دست اندر دعا کز همه نومید گشتم ای خدا / اول و آخر تویی و منتها در نماز این خویش اشارت ها بین / تا بدانی، کین بخواهد شد یقین (همان، 2172- 2174) 6- براساس حدیثی از پیامبرخاتم(ص) بر این باور است که حتی کسانی که مشمول شفاعت نشده اند، نیز مشمول رحمت الهی خواهند بود، زیرا با عنایت حضرت رحمان سرانجام آتش جهنم فرو خواهد نشست و سرد خواهد شد: دوزخ است این نفس و دوزخ اژدهاست / کو به دریاها نگردد کم و کاست هفت دریا را در آشامد هنوز / کم نگردد سوزش آن خلق سوز __________________________________ [1] - خپ: خفه شو."