چکیده:
هر کدام از نظامهای حقوقی، مسئولیت پزشک را از بعدی بررسی کرده و به راهی
رفتهاند؛ برخی آن را از بعد قراردادی بررسی میکنند و برخی دیگر، مسئولیت پزشک را
قهری و تعهد پزشک به درمان را ناشی از حکم قانون و اخلاق میدانند.
با این همه باید دید که در حقوق اسلامی، مسئولیت پزشک از کدام بعد قابل دسترسی
است؛ آیا مسئولیت پزشک قراردادی است یا این که پزشک به حکم شرع موظف است بیمار را
درمان کند و چنانچه در اثر درمان، خسارتی به بار آید به حکم شرع باید آن را جبران
سازد و آیا اساسا فقیهان به طرح و ارائه این گونه مباحث پرداختهاند و یا میتوان
چنین مباحثی را با دیدگاههای آنان منطبق ساخت؟
گرچه بررسی مسئولیت و به ویژه مسئولیت پزشک از بعد قراردادی یا قهری در نظام حقوقی
اسلام پیشینهای ندارد، میتوان با استفاده از آراء پراکندة صاحبنظران این رشته به
نوعی، نظام حقوقی اسلام را با نظامهای حقوقی مدرن در این موضوع هماهنگ ساخت.
خلاصه ماشینی:
"با این همه این پرسش مطرح میگردد که پزشک در حقوق اسلامی تا چه اندازه مسئول دانسته میشود؟ آیا میتوان پزشک را یک سره مسئول دانست و فعل متعارف و عادی او را (= درمان) ضمانآور تلقی کرد؟ و اساسا مبنای مسئولیت پزشک چیست؟ آیا الزام پزشک به جبران خسارت ناشی از قرارداد است و قرارداد پزشک و بیمار حکم میکند که پزشک، خسارت وارد آمده به بیمار را جبران کند یا این که پزشک به حکم شرع، ملزم و موظف به جبران خسارت است؟ به دیگر سخن، آیا مسئولیت پزشک در حقوق اسلامی از نوع قراردادی است و یا این که از بعد غیرقراردادی (ضمان قهری) بررسی شده است؟ 1.
به نظر میرسد این دیدگاه پیروان بیشتری دارد و با اصول حقوقی مدرن نیز هماهنگتر باشد و آنچه که الزام به جبران خسارت میکند قرارداد موجود میان پزشک و بیمار است که البته، گاه «قرارداد اجاره» نامیده شده است و گاه، برخی از فقیهان برای تصحیح این قرارداد، به عنوان «جعاله» به آن نگاه کردهاند (ابن تیمیه، 20/276).
پزشک متخصص و ماهر چنانچه پزشک دارای تخصص لازم باشد و با رعایت اصول و ضوابط حرفهای خود به درمان بیماری بپردازد و در این رهگذر و در اثر درمان، بیمار بمیرد و یا متحمل خسارتی شود، این که چنین پزشکی که تمام توان خویش را به کار گرفته و برای بهبود یافتن بیمار تلاش کرده است، مسئول است یا نه، اختلافی است."