چکیده:
تعیین جهت قبله از ابتدای ظهور اسلام، در بین مسلمانان از اهمیت خاصی برخوردار بوده
است. در این مقاله ضمن بررسی اجمالی کوششهای گذشتگان، روش جدید و نسبتا دقیقی
ارائه شده است، که ابزار آن یعنی خورشید به راحتی در دسترس همگان است. با داشتن یک
جدول، به راحتی میتوان دانست که در هر روز از سال در هر محل معین، خورشید در چه
ساعتی از روز دقیقا در راستای قبله قرار میگیرد، به طوری که امتداد سایة یک شاخص،
راستای قبله را نشان میدهد. بدین منظور یک برنامة کامپیوتری تهیه شده است که ورودی
آن تنها، طول و عرض جغرافیایی و تاریخ (سال و ماه و روز) و خروجیش ساعت انطباق
خورشید با راستای قبله است. این برنامه در سه مرحله کار میکند: 1 ـ تعیین دقیق جهت
قبله با در نظر گرفتن طول و عرض جغرافیایی محل؛ 2 ـ تعیین بعد و میل خورشید در روز
مورد نظر؛ 3 به دست آوردن ساعت انطباق سمت خورشید با جهت قبله.
در این مقاله بیشتر به جنبة آموزشی مسأله تأکید شده است و لذا برخی مفاهیم با تفصیل
بیشتری مطرح میگردد.
خلاصه ماشینی:
"بدین منظور یک برنامة کامپیوتری تهیه شده است که ورودی آن تنها، طول و عرض جغرافیایی و تاریخ (سال و ماه و روز) و خروجیش ساعت انطباق خورشید با راستای قبله است.
این برنامه در سه مرحله کار میکند: 1 ـ تعیین دقیق جهت قبله با در نظر گرفتن طول و عرض جغرافیایی محل؛ 2 ـ تعیین بعد و میل خورشید در روز مورد نظر؛ 3 به دست آوردن ساعت انطباق سمت خورشید با جهت قبله.
در این مثلث میتوان نوشت (ریاضی کرمانی، ص 143 ـ 1): شکل 7: کره سماوی و بدین ترتیب با داشتن عرض جغرافیایی j و میل خورشید d ، میتوان مشخص نمود که در چه ساعتی از روز سمت خورشید به مقدار مورد نظر میرسد (در راستای قبله قرار میگیرد).
با نگاهی به جداول بعد و میل خورشید، ملاحظه میشود که در روزهای 7 خرداد (28 می) و 25 تیر ماه (16 جولای)، میل شمالی خورشید برابر با عرض جغرافیایی مکة معظمه (21 درجه و 25 دقیقه) میشود (سالنامة …) و بنابراین در وقت ظهر شرعی مکه، خورشید دقیقا در سمت الرأس کعبه قرار دارد.
American … 50′39، و اختلاف طول اصفهان و مکه برابر با 11 درجه و 50 دقیقه، 47 دقیقه بعد از ظهر حقیقی اصفهان، خورشید در این دو روز در امتداد قبله میباشد (هر درجه در امتداد استوای زمین معادل 4 دقیقه زمانی است)."