چکیده:
طرح مسئله: جهان بهسرعت در حال گسترش زندگی شهری است. سرعت رشد شهرنشینی در
کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای توسعه یافته است. در ایران نیز شهرنشینی با
روندی سریع و شتابان همراه بوده و این رشد شتابان، مسائل و معضلات بسیاری برای
شهرهای ایران بهدنبال داشته است. در این میان، حاشیهنشینی بهعنوان آیینه تمام
نمای مسائل شهری، جایگاه و اهمیت خاصی در تحقیقات اجتماعی دارد.
روش: این مقاله، به بررسی حاشیهنشینی بهعنوان چالشی فراروی توسعه پایدار شهری
پرداخته و در این ارتباط علل، مکانیسم و پیآمدهای حاشیهنشینی در شهر همدان با
استفاده از رویکردهای کمی و کیفی مورد کندوکاو و بررسی قرار گرفته است. در این
تحقیق با استفاده از تکنیکهای مصاحبه و مشاهده و پرسشنامه محقق ساخته در مناطق
حاشیه شهر همدان دادههای مورد نیاز جمعآوری گردیده است.
یافتهها و نتایج: براساس یافتههای این مطالعه بخش عمده اسکان غیررسمی شهر همدان
ناشی از مهاجرتهای روستا ـ شهری است. حاشیهنشینان از شهر و محله زندگی خود رضایت
بالایی ندارند و از احساس تعلق شهروندی پایینی برخوردار هستند. بهبود زیرساختهای
فیزیکی شهر یا محله مهمترین اولویت آنان برای بهبود وضعیتشان محسوب میگردد.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین شهر و شهرنشینی در ایران با بروز و ظهور مشکلاتی چون بیمسکنی و بدمسکنی؛ معضل حاشیهنشینی و رشد زاغهها و سکونتگاههای غیررسمی؛ چالشهای زیستمحیطی؛ عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم و بهداشتی؛ معضل دفع زباله و عدم بازیافت آن؛ مشکلات ترافیکی و آمد و شد؛ گسترش آسیبها و انحرافات اجتماعی؛ گسترش آسیبهای روانی و شخصیتی؛ مشکل توزیع عادلانهتر امکانات و خدمات شهری مورد نیاز شهروندان؛ مسئله تأمین کار و درآمد برای همه آحاد شهروندان؛ انواع نارضایتیهای جمعی و ظهور پدیدة وندالیسم و احساس عدم تعلق و بیگانگی با شهر همراه بوده است (نقدی، 2:1382).
حاشیهنشینان در نظام اجتماعی شهر بهطور کامل ادغام نشدهاند و از اینرو، بهعنوان شهروندان رسمی در جامعه پذیرفته نمیشوند؛ یا لااقل خود چنین احساسی دارند، همین گسست از جامعه شهری و عدم تعلق شهروندی همراه با سایر ویژگیهای حاشیهنشینی همچون پایین بودن سطح سواد و مهارتهای شغلی، مانع مشارکت توسعهای مردم این مناطق میشود.
در برخورد با این پدیده همانند سایر پدیدههای اجتماعی باید از یکجانبهنگری پرهیز کرده بر تلاش جدی به قصد چارهاندیشی علمی و درک مسائل اجتماعی آن اهتمام ورزید و به نکات زیر توجه کرد: · در ایران، برخلاف شهرهای غربی، حاشیهنشینان معمولا در مناطق پیرامونی و فقیرنشین شهر استقرار مییابند و عاملی برای توسعه فرهنگ فقر میشوند؛ یعنی علاوه بر فاصله اجتماعی، اغلب فاصله فیزیکی نیز وجود دارد."