چکیده:
نویسنده در این مقاله وضعیت ادبی ایران در دورهء بیست سالهء حکومت رضا خان پس از برچیده شدن سلسلهء قاجار را بررسی کرده و برخی نویسندگان و قصهنویسان این دوره را معرفی کرده است.نویسنده پس از بیان مقدمات و ارئهء دو گونه گروهبندی از نویسندگان این دوره(1.رمانتیک،رئالیستها،2.اعتدالیها، نوآوران،انقلابیها)،برخی نویسندگان این دوره را یکیک برشمرد و به ارزیابی آنها پرداخته است.این نویسندهها عبارتند از:عباس خلیلی،علی دشتی سعید نفیسی،ذبیح بهروز،بزرگ علوی،محمد مسعود،رضا کمال(شهرزاد)،حسن مقدم(علی نوروز)،شیرازپور(پرتو)،ربیع انصاری،جهانگیر جلیلی،حسین قلی مستعان.
خلاصه ماشینی:
اما آنچه دگرگونیهای بنیادی ادبی را سبب شد،جنبش مشروطهخواهی بود که«نقطهء پیچ مهم تاریخی و آغاز میشود و از این جمله است:سادهنویسی،رواج ادبیات طنزآمیز و انتقادی،نثر روزنامهای، رسالهنویسی،ترجمه،نمایشنامهنویسی،رمان و داستان کوتاهنویسی،قطعهء ادبی نقد ادبی،مقالههای تحلیلی سیاسی و اجتماعی...
در کتاب دیگر خلیلی،اسرار شب،که به صورت نامه و حسب حال نوشته شده است،باز زندگانی تلخ زنی را میخوانیم که به سبب خیانت شوهر،به بدکاری افتاده است و میخواهد انتقام خود را از مردان بگیرد.
او یکی از مهرههای مرموز سررشتهداری ایران در عصر پهلویهاست و کیا و بیایی دارد و اولین نمایندهای است که پای رضا شاه از ایران بیرون گذاشته نشده،بر ضدّ او مجلس سخنرانی میکند؛سپس حزب درست میکند،کتابهایی مانند فتنه مینویسد و با اینکه انقلاب سال 7531 ایران را نیز میبیند،سر سالم به گور میبرد.
خود او میگوید قرار داد وثوق الدوله و انگلیس قویترین عاملی بوده که زندگانی او را تغییر داده است؛زیرا وی،همانند دیگر جوانان جویای نام و کار،به تهران آمده بوده،اما به خاطرش نمیگذشته است که روزنامهنویس و سیاسی بشود.
او در نوشتههای خود کلمات عربی و فرانسه زیاد به کار میبرد و بر آن است نشان بدهد به تفکر و ادب معاصر باختر اشراف و تسلط دارد؛اما در واقع و آگاهیهای دقیق در این زمینهها ندارد و برخی آثار باختری را اتفاقی و سرسری خوانده است.
فعالیت آنها بیشتر فکری و نظری بود و مجلهء دنیا را چاپ میکردند؛اما این کار از نظر شهربانی مخفی نماند.
ورق پارههای زندان را نیز باید از جملهء همین آثار دانست؛زیرا در زندان و پیش از شهریور 02 (شیرازپور)مجموعهء یزدان را چاپ کرد و داستان دیو،دیو این مجموعه (0131)از اوست.