چکیده:
»محکم«و»متشابه«یکی از مهم ترین عناوین و بحث های علوم قرآنی است که ظاهرا پیشینه آن به صدر اسلام برمی گردد.در این باره،بحث ها و تحقیق های زیادی انجام شده است و آرای گوناگونی در تفاسیر یا به طور مستقل دیده می شود که غالبا ذیل آیه هفتم سوره آل عمران است.این مطالعه به مقایسه دو برداشت متفاوت،یکی مشهور از دیدگاه علامه محمدحسین طباطبایی و دیگری دیدگاه استاد محمدباقر بهبودی،پرداخته است.از نظر طباطبایی براساس این که آیات قرآن به دو قسمت»محکم«و»متشابه«تقسیم می شوند، »متشابه« آیه ای با معنای شک برانگیز از جهت مفهوم است که با معنای آیه»محکم«دیگر که هیچ تردیدی در آن وجود ندارد،ناسازگار است؛به گونه ای که این ناهماهنگی از جهت لفظ نیست که با طرق مختلفی چون ارجاع عام به خاص یا مطلق به مقید و مانند آن قابل برطرف شدن باشد.در مقابل،به نظر محمدباقر بهبودی باتوجه به آیه مذکور، با این مبنا که بخشی از آیات قرآن»آیات امّ الکتاب«هستند و در مقابل»آیات متشابهات«قرار دارند،»متشابهات«آن دسته آیاتی هستند که مانند»ام الکتاب«و شبیه به آنان،در
خلاصه ماشینی:
"4 قرآن می فرماید:»هو الذی أنزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن أم الکتاب و أخر متشابهات فأما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة و ابتغاء تأویله و ما یعلم تأویله إلا الله و الراسخون فی العلم یقولون آمنا به کل من عند ربنا و ما یذکر إلا أولوا الألباب«(آل عمران،3 / 7)؛اوست که این کتاب را بر تو نازل کرد که بخشی از آن،آیات محکم است که اساس کتابند و برخی متشابه اند،اما کژدلان از این کتاب برای فتنه جویی و به قصد تاویل آن،متشابهات را دنبال می کنند،در حالی که تأویل آن را جز خدا نداند و آنها که در دانش ریشه دارند گویند:ما به آن ایمان داریم،همه از جانب پروردگار ماست.
به ویژه که وی با استناد به برخی آیات قرآن نشان می دهد که بدون شک منظور از راسخان در علم تنها خاندان عصمت و طهارت(ع) هستند و آنانند که به تأویل آیات دست رسی دارند،57 و درنهایت می پذیرد که افرادی مانند ابن عباس که پیامبر در حق او دعا کرده است،تأویل آیات را می دانند؛58 به این ترتیب چگونه و با چه معیاری می توان به تعیین آیات محکم و متشابه توسط سایر علما و تفسیر آنان در مراد آیه اعتماد کرد،درحالی که جزو معصومان نیستند؟59 و اگر کل قرآن یا »متشابهات«آن دارای تأویلی است که جز معصومان آن را نمی دانند،چه فایده ای برای عامه مردم دارد و چرا باید در آن تدبر کنند و در این صورت چگونه قرآن نور و عامل هدایت خواهد بود؟ولی به نظر بهبودی جمله مذکور حامل ستایشی از ایمان راسخان است که درواقع می گویند: ما به متشابهات قرآن که در قالب سنن با فرایض الهی درآمیخته است،ایمان آورده ایم؛»ام الکتاب«و »متشابهات« آن، فتسبیبرایض و سنن آن،هردو از جانب خدا نازل شده است."