چکیده:
شخصیت آیت الله طالقانی و روش او در تفسیر قرآن،سبب اقبال گروه قابل توجهی از فرهیختگان به این تفسیر در دو تا سه دهه منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی گردید.این تفسیر،شیوا و مجهز به ویژگیهای ممتازی بود که تا آن زمان،تقریبا در شیوههای نگارش دینی و تفسیری به زبان فارسی سابقه نداشت.اهم عناوین و عوامل شیوایی این تفسیر عبارت است از:التفات مؤلف آن به نسل جوان و قشر تحصیل کرده،هنر و شیوایی قلم،انتباه به نگارگریهای فنی در آیات،واژه گزینی ممتاز،بهرهگیری از منابع معتبر،بیان عصری،نگرش وقایع و رویدادها در پرتو آیات،التفات به جانب تفسیر علمی،اطلاعات سودمند تاریخی،عنصر تحلیل و بهرهگیری از گنجینه ادب.همهء این عناوین با کمک هم،تفسیر پرتو را خطابی فرهیخته ساختند که مقبول مذاق فرهیختگان بود.این ویژگیها تفسیر پرتو را نمونهای شاخص از تفسیر قرآن کریم با گرایش اجتماعی در زبان فارسی ساختند که مقالهء حاضر،ضمن بیان کوتاهی از ویژگیهای کلی تفسیر اجتماعی،به تبیین این شاخصها در تفسیر پرتوی از قرآن میپردازد.
خلاصه ماشینی:
"لون و گرایش غالب در تفسیر پرتو لون غالب در این تفسیر،لون و گرایش اجتماعی است،که ویژگیهای عمدهء آن را در سرخطهای ذیل میتوان خلاصه کرد:توجه خاص و افزون به آیاتی از قرآن که تبیین کنندهء مسائل اجتماعیاند؛عنایت افزون به مشکلات مسلمانان زمان و نیز تطبیق احکام و رهنمودهای منطوی در آیات قرآنی بر مسائل زندگی انسانی عصر و تکاپوی درمان مشکلات اجتماعی از سخن خداوندی؛انتباه به آموزههای تربیتی و ارشادی قرآن؛کوشش در به کارگیری بیانی ساده و شیوا و قابل فهم و بهرهگیری عموم؛در نظر داشتن اشکالها و انتقادات مخالفان نسبت به قرآن و اسلام و سعی در پاسخ به آنها؛ سیطرهء روحیه و نگرش اجتماعی و عدم اکتفا به نگرش فردی به آیات؛مفسری که دارای گرایش اجتماعی است،به بیان مقلدانه رضایت نمیدهد؛بلکه میکوشد با اسلوبی زیبا و جذاب،سنتهای اجتماعی آیات قرآن را بر نیازهای عصر تطبیق کند و با بیانی درخور فهم همه،ارایه نماید(ر ک.
چنانکه ذیل آیات سورهء ماعون مینویسد: «به گفتهء یکی از مصلحان غرب دربارهء ریاکاران کلیسایی:آنان انجیل مقدس میدهند و منابع ثروت و سرمایهها و طلاها را میبرند!اگر اینها نمازگزاران واقعی و عابدان بااخلاصاند،چرا مانع ماعون میگردند»(طالقانی،0531، ج 4،ص 372) وی این آیه را نقل میکند: «مثل ما ینفقون فی هذه الحیاة الدنیا کمثل ریح فیها صر أصابت حرث قوم ظلموا انفسهم فأهلکته و ما ظلمهم الل?ه و لکن أنفسهم یظلمون» (آل عمران:711)؛ سپس دربارهء آن در پانوشت تفسیر میآورد: «این بیان و تمثیل کوتاه قرآن را روابط کنونی ملل بیشتر باز و تبیین کرده است.
»(طالقانی،0531، ج 5،ص 642) در بین آیات قرآن،آیاتی که حاوی مسائل مربوط به تمدن ملل و سنن الهی دربارهء آنان است،در پرتو جایگاه شاخصی دارد و از میان سورههای مندرج در تفسیر پرتو، سورهء فجر به جولانگاه ویژهای برای اندیشه و قلم آیت الل?ه طالقانی تبدیل شده است."