چکیده:
این مقاله پژوهشی است دربارهء ایرادات کتاب"القیاس النحوی"که اهم آنها در زیر میآید: اشکال أول:با اینکه موضوع أصلی کتاب«القیاس»است،أما نه آن را تعریف کرده و نه معنای اصطلاحی آن را ذکر نموده است. اشکال دوم:مؤلف محترم توضیح نداده است که چگونه عبد الله بن أبی إبی إسحاق قیاس را توسعه داد. اشکال سوم:مؤلف محترم از کتاب سیبویه متنی به عنوان مثال برای قیاس آورده است در حالی که این متن هیچ قیاسی ندارد. اشکال چهارم:مولف محترم ادعا کرده است که سیبویه از واژههای«غلط»و«خطا»به جای واژهء«شاذ»استفاده کرده است؛درحالیکه چنین نیست. اشکال پنجم:مؤلف محترم ادعا کرده است که قیاس سیبویه دو نوع است؛درحالیکه این کلام دقیق نیست.
خلاصه ماشینی:
"و الذی یؤخذ علیه الأمران التالیان: الأمر الأول: أنه بالنسبة لبیان کیفیة بعج عبد الله للقیاس اکتفی باجملة التالیة:«أما بعج القیاس،و مده فقد أشار سیبویه الی ابن أبی اسحاق فی المواضع الآتیة».
و أذکر فیما یلی قسما من کلام المؤلف لتأکد أنه کان یسرد نصوص سیبویه دون أن یشرحها ببیان القیاس الذی اشتمل علیه کل نص: قال المؤلف الخلاب: أما بعج القیاس و مده فقد أشار سیبویه إلی أبی اسحاق فی المواضع الآتیة: 1-أن المؤنث اذا سمی باسم المذکر کزید أو عمرو لا یجوز صرفه،و قد شارکه أبو عمرو بن العلاء فی ذلک و اعتبره سیبویه موافقا للقیاس.
2-ذکر سیبویه اجازته لبیت الفضل بن عبد الرحمن القریشی: أیاک ایاک المراء فانه الی الشر دعاه و للشر جالب فقد أجاز ابن أبی اسحاق أن یکون المراء منصوبا علی نزع الخافض،لأنه مصدر بمعنی: «أن تماری»،حمل فی جواز حذف حرف الجر علی ما یقدر به و قال المازنی:لما کرر«أیاک» مرتین کأن احد هما عوضا من الواو؛اما سیبویه فیقدر فعلا آخر قبل المراء.
قال المؤلف:«و لم یلتزم سیبویه تعبیرا معینا عن الشاذ،فقد یعبر بالشذوذ کما تقدم،و کما فی قوله: (و قد قال بعضهم:ذهبت الشام،یشبهه بالمبهم،اذ کان مکانا یقع علیه المکان و المذهب،و هذا شاذ،لأنه لیس فی(ذهب)دلیل علی الشام،و فیه دلیل علی المذهب و المکان......
»(سیبویه،ج 3،ص 001-1) شرح النصین المتقدمین: واضح من النصین المتقدمین أن سیبویه أطلق مصطلحی الغلط و التوهم علی أربعة أسالیب لغویه فصیحة مختلفة،هی الآتیة: الأسلوب الأول:توکید ضمیر منفصل یتوهم وجوده فی الجملة،و هو غیر موجود؛ نحو قول العرب:«أنهم أجمعون ذاهبون»،و التقدیر:«انهم هم أجمعون ذاهبون»،و لقد بین ابن مالک اصل هذه الجملة،و أعربها قائلا:«أصله:"انهم هم أجمعون ذاهبون"،و "هم"مبدأ،و"أجمعون"توکید،و"ذاهبون":خبر المبتدأ،و هو و خبره خبر"ان"»."