نساهان باستان

"پرویز اذکائی نساهای باستان (به تصویر صفحه مراجعه شود) پنجاه سال پس از جستار بسیار مفصل و ممتع شادروان استاد پورداوود(طاب‌ثراه)به عنوان«اسب»(فرهنگ ایران باستان،6231، ص 022-592)که طی آن از بعضی«نسا»های مشهور عهد باستان یاد کرده،اینک انگیزهء نوشتن گفتار حاضر مقالهء مفید و جامع دکتر شاپور شهبازی به عنوان«اسب و سوارکاری در ایران باستان»(مجلهء باستان‌شناسی و تاریخ،ش 12 و /22سال 5731-6731،ص 72-24) بوده،که طی آن از دشت اسب‌پروری«نسای»مادستان یا اسبهای‌ معروف«نسائی»یاد شده است:اسم ایرانی«نسا»چنان‌که بیاید از باب اطلاق خاص بر عام،هم از عهد باستان کمابیش به مفهوم‌ «دشت و صحرا»تداول پیدا کرده؛بیش از ده نامجای«نسا»در قلمرو نفوذ و هجرت اقوام آریایی،از هندوستان تا فرغانه(در آسیای میانه) و از فارس تا فریقیه(در آسیای صغیر)شناخته آمده است،که اینک‌ طی سه بهر(الف)منابع قدیم،(ب)وجه تسمیه،(ج)امکنهء مذکوره‌ ذیلا پژوهش و بررسی می‌شوند. 2 باری،از آنچه گذشت،دو استنباط اساسی و مهم برای تاریخ عهد باستان ایران-که تاکنون بی‌سابقه است-از طرف راقم این سطور،بر حسب قواعد نامجای‌شناسی صورت می‌پذیرد:(1)،ولایت/ بیت«کپسی» (Capsi) مذکور که یک اسم ماقبل مادی است،همانا وجهی از تلفظ(قلب‌گونهء)آشوری کلمهء ẓcaspiẒ است،که خود نامزند«کاسی»(قوم هند و اروپایی معروف ماقبل مادی)«کشو» است. در دشت پهناور همدان سه نامجای«قروه»وجود دارد؛یکی همین شهرستان«قروه»کردستان که گویا قدیما «اسفندآباد»نام داشته یا این دو جا نزدیک بهم بوده‌اند؛دوم«قروه» در جزین همدان که مشهور است؛سوم«قروه»واقع در دشت شهرک‌ «مریانه»(مریانج)غرب همدان در دامنهء الوندکوه،که اولا باید دانست‌ خود کلمهء«مریانه»در صورت کهن،چنان‌که در اشعار ابو الوفای‌ همدانی(سدهء 3 هـ ق)آمده:«مرگانه»(مرجانه)همانا وجه وصفی‌ «مرگ/مرو/مرغ/مرج»دقیقا به معنای مرغزار و دشت هموار باشد؛ ثانیا«قروه»(-دشت خدا)به مثابت بخشی از مرغزار«مریانه»در همان اشعار ابو الوفاء همدانی یاد شده است."