چکیده:
در این مقاله با نگاهی به تاریخ اسلام و جوامع اسلامی، دورههای تاریخی امر به
معروف و نهی از منکر در سه دورة کلی دستهبندی میشود که در هر دوره این فریضة
اسلامی به شیوة خاص خود به اجرا در میآید. اما در هر دوره با مشکلات اجرائی و عملی
خاص خود مواجه میگردد و در عمل، به بنبست یا انحراف کشیده میشود و به ناچار به
تعطیلی میانجامد. این سه دوره عبارتند از: 1 ـ دورة انفرادی؛ 2 ـ دورة سازمانی؛ 3
ـ دورة تشریفاتی.
در این تحقیق مشکلات اجرایی خاصی که هر کدام از این روشها در عمل با آن روبرو
گردیده یا ممکن است روبرو گردد با مثال های تاریخی از مناطق مختلف سرزمینهای
اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و علت تعطیلی امر به معروف در طول تاریخ، مشکلات خاص
به کار گرفته شده در روش های اجرایی دانسته شده است.
خلاصه ماشینی:
"این دیدگاه، گرچه به دلایلی چون «اهم بودن حکم حرمت تجسس از وجوب نهی از منکر» (غزالی، 2/468) و این که امنیت از اخلاق بالاتر است و «در بینظمی و هرج و مرج مفسدهای است که از مفسدة منکر بزرگتر است» (همانجا) مستند گردیده است با وجود این و علی رغم استحکام قابل قبول این دلایل، آفتی که میتواند ایجاد کند آن است که مخفی کردن جنایتهای بزرگ و تزیین ظاهری را به عنوان راهی برای استمرار جنایتها و فسادها به فاعلان منکر بیاموزد و پس از زمانی نه چندان طولانی جامعهای با اخلاق منافقانه به ارمغان بیاورد و از سوی دیگر، محتسب را نیز دچار احساسی کاذب کند و بپندارد منکرها از بین رفته و تکلیف به انجام رسیده است در حالی که میدانیم تکلیف نهی از منکر به منظور اصلاح جامعه و اقامة قسط و عدل تشریع گردیده است و بر خلاف وظایفی چون تبلیغ (همایون، ص56) و ارشاد و وعظ و دعوت و حتی جهاد، اثر بخشی شرط وجوب آن است (سیوری، ص357؛ مطهری، همان، ص72؛ محقق حلی، ص342؛ نجفی، ص367).
3 ـ ایجاد مصونیت کاذب هرگاه وظیفة نهی از منکر را به افرادی خاص که در استخدام سازمان مخصوصی قرار دارند منحصر سازیم علاوه بر غیر مسئول جلوه دادن و خلع سلاح ضمنی عموم مردم، این مشکل را نیز پدید میآورد که این گروه، مسئول مستقیم ایفای این وظیفه شناخته میشوند و سایر افراد جامعه در تشخیص منکر و معروف و شیوههای کار محتاج کسب اجازه از آن گروه و رایزنی با آنها باشند و از این رهگذر نوعی مصونیت کاذب برای اعضای این سازمان ایجاد میکند و آنها را در موضعی قرار میدهد که همیشه نهی از منکر را آنها انجام میدهند و غیر آنها مرتکب منکر نمیشوند و گویی دامن خود آنها از آن نوع منکرها کاملا پاک است و هیچ گاه نباید دیگران به نهی آنان مشغول گردند و آنها خوب و زشت و منکر و معروف را بهتر از هر فرد دیگر میشناسند."