چکیده:
این که شارع در تشریع احکام هدف یا اهداف مشخصی دارد بر همگان روشن است
و این که هدف شارع تحقق بخشیدن به مصالح بندگان است نیزحقیقتی هویداست.
به رغم روشن بودن این حقیقت آن جا که درباره اعتبار مصلحت میان مذاهب
اختلاف صورت پذیرفته اصل نزاع بدان بازگشته است که به صورت مشخص و
صغروی این مصلحت و آن مقصد بر چه چیز یا چیزهایی انطباقمییابد. پس پرسش
اصلی در باب مقاصد شریعت نه حجیت و عدم حجیت ،بلکهاین پرسش است که آیا
سازوکار یا سازوکارهایی مشخص برای احراز این مقاصدو آن مصالح وجود دارد یا
خیر.
نگارنده در جست وجویی استقرایی و نه در رویکردی قیاسی که اساسا گرهی
نمیگشاید کوشیده است سر نخهایی از چند سازوکار مشخص در راهیابیبه مقاصد
شریعت بیابد و رد پای آنها را در فقه سنی و شیعه نشان دهد. اینسازوکارها
عمدتا در روش هایی چون مناسبت، سبر و تقسیم، تحقیق و تخریج مناط و نیز مذاق
فقه رخ مینمایند. نگارنده با عنایت به همگنی مشهودی که میانعناوین
مناسبت سبر و تقسیم و مذاق فقه یافته به بررسی این سازو کارها
پرداختهاست. امید که این نوع جست و جو مقدمهای بر توجه به بررسی های
استقرایی بهجای استدلال های قیاسی باشد و در آمدی بر روی آوردن به مذاق
فقه به عنوان یکقاعده کارآمد در استنباط شود.
خلاصه ماشینی:
"هدف از یاد آوری این نمومه هاهم نه یکاستقراء حتی استقرائی ناقص، بلکه تنها آشناتر کردن این حقیقت به ذهن است کهآنسان که در فقه مذاهب عامه از رهگذر مسالک قیاس و وجوه مناسبت، علتیخاص و موردی یا عللی کلی و فراگیر برای احکام شرع احراز و سپس به کمک آن به احکامی نوین راه جسته میشود در فقه شیعه نیز درک مذاق شرع ما را به هدف ومقصد او راه مینماید تا از این طریق دریابیم نزد شارع کدام مصلحت از ارزش واهمیت بالاتری برخوردار است و کدام مصلحت را میتوان وانهاد ـ و این البتهافزون بر ملاک ها و معیارهای منصوصی است که برای ترجیح مصلحتی بر مصلحتدیگر در شرع و در متون دینی مطرح شده و اصولیان بتفصیل در مباحث تزاحمجهات بدان پرداختهاند.
هر چند در سخن فقیهان بزرگی که به هر ترتیب از مذاق فقه سخن به میان آوردهو با بدان استناد کردهاند تعریف مشخصی از این مذاق و راههای احراز آن وجوندارد، اما از دیدگاه نگارنده دستکم از دو رهگذر میتوان بدین کشف رسید: ـ یکی آن که شخص تلاش و ممارستی همه جانبه با دین، متون دینی، آموزههای دینی و بخشهای مختلف نهادهای دین داشته باشد و به دیگر سخن به ملکهایاصولی و فقهی و استنباطی آراستگی یافته باشد که از رهگذر آن بتواند در حدسیاطمینانآور موضع شرع را پیشبینی کند و بر پایه آن، خود موضعی اتخاذ کند."