چکیده:
یکی از مباحث مطرح در علم رجال،مسئلهء«تمییز مشترکات»است که بر اساس آن،میان دو یا چند شخصیت رجالی خلط صورت گرفته و آنها را یک شخص پنداشتهاند.از مصادیق این مسئله،فضل بن شاذان نیشابوری امامیا ست که بسیاری از بزرگان میان او و فضل بن شاذان رازی عامی تمییز قائل نشدهاند.این پژوهش بر آن است که پس از معرفی اجمالی فضل نیشابوری و شناساندن مقام والا و جایگاه علمی او،مسئلهء تمییز مشترکات را درمورد وی بررسی کرده و با ریشهیابی علت اصلی اشتباه و خلط بین این دو نفر،به لغزش محققانی در این عرصه اشاره نماید.
خلاصه ماشینی:
"3. با توجه به نقل شیخ طوسی از ابن ندیم،مبنی بر اینکه فضل کتابهای زیادی بر مذهب عامه نوشته است و اگر مراد از«مذهب عامه»را مذهب اهل سنت بدانیم، بنابراین فضل بن شاذان نیشابوری این کتابها را برای اهل سنت نوشته است؛در حالی که این احتمال دور از توصیفات کتب رجالی متعدد دربارهء فضل است،چرا که وی، شیعهء امامی بوده و همانطور که ذکر شد بسیاری از تألیفات او در رد فرق دیگر و همچنین اهل سنت است.
در پایان،ذکر این نکته قابل توجه است و آن حلقهء مفقودهای است که میان دو مقدمهء ذکر شده(یعنی اقوال ابن ندیم و شیخ طوسی)وجود دارد؛توضیح اینکه از طرفی اگر ابن ندیم به رازی بودن فضل بن شاذانی که از آن صحبت میکند تصریح کرده است،چرا که شیخ طوسی در کتاب خود عبارت«أظن»را بهکار میبرد و دو شخصیت بودن این دو نفر را در هالهای از ابهام و در حد گمان میداند؟1و از طرف دیگر اگر حق با شیخ طوسی باشد و ابن ندیم در این مسئله اشتباه کرده باشد2،چرا در نسخههای مختلفی که ما از فهرست ابن ندیم در دست داریم3،به رازی بودن فضل بن شاذان مورد بحث تصریح شده است؟ تنها پاسخ احتمالی که میتوان برای این سؤالات مطرح کرد این است که شاید در نسخهای که از فهرست ابن ندیم در اختیار شیخ طوسی بوده،نسبت به رازی یا نیشابوری بودن فضل تصریح نشده باشد و دو عبارت«ابنه العباس»و«رازی»بعدها در نسخههایی تصحیح شده به آن اضافه شده باشند و همینها به دست ما رسیده باشد."