چکیده:
یکی از محورهای مهم در نظام تربیتی اسلام، دعوت به خردورزی است. خردورزی پایه انسانیت و به تعبیری «فصل ممیز» انسان از دیگر حیوانات است. این قوه، سرچشمه معارف و مبدا صدور تمامی افعال آدمی است. در نظام تربیتی اسلام، موضوع اندیشه به صورت مطلق رها نشده، بلکه همواره روشنگری های لازم در جهت اعتلای آن شده است.
هدف مقاله حاضر، تبیین موضوع هایی مانند توصیف مفهوم اندیشه، شرایط، منابع، فواید و موانع اندیشه و اندیشیدن، با استفاده از آیات و روایات معصومین (ع) است. بنابراین، تلاش شده بر مبنای آموزه های اسلامی، موقعیت اندیشه را در نظام تربیتی اسلامی معلوم کنیم. برای این منظور، تبیین شده که در نظام تربیتی اسلام، اندیشیدن سه ویژگی برجسته رشدپذیری، وسعت عمل و آفت پذیری را دارد. شرایط رشدپذیری اندیشه عبارت است از تفرد، سیر در آفاق، دلیل جویی، سکوت معنی دار، توجه به دیدگاه های مختلف، اخلاق خوب و کنترل خوراک. موانع یا عوامل آسیب زای اندیشه ورزی نیز عبارت است از شتاب زدگی، تبعیت از گمان جاهلانه، تقلید کورکورانه، شخصیت زدگی، یک سونگری، غرور و هوای نفس. در پایان، علاوه بر بیان موضوع ها و منابعی برای پرورش اندیشه، پیشنهادهایی جهت رشد و تقویت اندیشه بر مبنای آموزه های دین اسلام برای مربیان و متربیان ارایه شده است.
خلاصه ماشینی:
به قول مولانا: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} با توجه به مجموع مطالب مشخص ميشود كه انديشه، فرايندي است كه بيشتر از حالت اكتسابي برخوردار است؛ چرا كه علاوه بر عوامل بيان شده، عوامل ديگري نيز در آن دخالت دارد، مانند: دانش و اطلاعات، مهارتهاي تفكر (مشاهده، تعيين روابط علي، فرضيهسازي، تفسير، تحليل، تركيب و تعميم)، نگرش (علاقه به ترديد نسبت به قضاوت خود، گرايش به طرح سؤال، اشتياق براي قبول شواهد معتبر، تلاش در برطرف كردن ابهامها) و غيره.
در اين مورد ميتوان به دستهبندي ارائه شده توسط خود قرآن اشاره نمود: ـ تدبر در قرآن و موضوع قرار دادن سور، موضوعها و آيات قرآني و يا تقطيع آيات و تفكر درباره آيههاي شريف قرآن: در قرآن آمده است: «آيا در آيات قرآن تدبر و انديشه نميكنند» (محمد، 47).
) موانع انديشه و تفكر ارزش قائل شدن اسلام به آزادي انديشه به اين معنا نيست كه اسلام به آن ارزش مطلق داده و آن را در مسير خود رها كرده، بلكه اسلام از آفتها و عوامل تهديدكننده و تضعيفكننده نيز غافل نبوده و در جهت رشد آن، راهنماييهاي لازم را ارائه كرده است.
علاوه بر اين موارد، لازم است كه همواره فراگيران در مراكز آموزشي از مهارتهاي مختلف انديشيدن، فوايد و آثار انديشيدن، موضوعهاي انديشه و موانع انديشه ـ كه قبلاً مورد بحث و بررسي قرار گرفت ـ آگاه شوند تا بتوانند بهتر به رشد و تقويت قوه انديشة خود بپردازند و در دستيابي به اهداف متعالي نظام تعليم و تربيت اسلامي موفق شوند.