چکیده:
زبان و فرهنگ دو مقوله متاثر از یکدیگرند. زبان، به عنوان جزئی از فرهنگ جامعه، هم در ساختار و اجزای خود و هم در کاربرد، از ارزش های فرهنگی جامعه تاثیر می پذیرد و حتی، در مراتبی، با آنها شکل می گیرد و متقابلا در تکوین و توسعه فرهنگ و هویت بخشیدن نقش تعیین کننده دارد. در روند طولانی و تدریجی تحول، ارزش های فرهنگی زبان، به عنوان یکی از اجزای نسبتا دیرپای فرهنگی، هر چند در برابر فشار برای تغییر تا حدودی پایدارتر است، دنباله رو این تحولات است و در پی تحولات اجتماعی می توان تغییرات تدریجی زبانی را نیز انتظار داشت. با این همه، زبان نه تنها نشان دهنده نگرش فرهنگی سخنگویان معاصر است که نگرش فرهنگی گذشتگان را نیز می نمایاند. متن ها و داستان های کهن منابع ارزشمند و در خور توجهی هستند برای بررسی برخی مسائل فرهنگی.
در این مقاله، از خلال پاره ای نوشته های سغدی، به مقام زن در ایران و نگرش نیاکان ما به زنان توجه و نشان داده شده است که زنان در تاریخ فرهنگ این مرز و بوم از حرمت و اعتبار والایی برخوردار بوده اند و این معنی در بعضی از متون سغدی بازتاب یافته است.
در آثار اصیل زبان سغدی یا در متن های سغدی بودایی و مانی و مسیحی که از زبان های دیگر به زبان سغدی ترجمه شده اند، به ویژه در نامه ها و اسناد به دست آمده از کوه مغ و در نوشته های روی سکه ها، مجموعه ای از عناوین و القاب برای مراتب و درجات اجتماعی و جود دارد که به دسته بندی های نجیب زادگان زمین دار مربوط می شده است. این القاب، که در جامعه سغدیان ثبات و قوام یافته بودند، به صور گوناگون در منابع مکتوب منعکس گشته اند. در این مجموعه، القابی نیز مختص بانوان دارای منزلت های اجتماعی گوناگون دیده می شود. در مقاله حاضر، چند لقب مربوط به زنان اشراف بررسی می شود...
خلاصه ماشینی:
"زبانهای دیگر به زبان سغدی ترجمه شدهاند، بهویژه در نامهها و اسناد به دست آمده از کوه مغ و در نوشتههای روی سکهها، مجموعهای از عناوین و القاب برای مراتب و درجات اجتماعی وجود دارد که به دستهبندیهای نجیبزادگان زمیندار مربوط میشده است.
اما در متنهای سغدی لقب زنانه سومی نیز به صورت (21) g/xکttwnh(همان، 4070) برای همسر شاه وجود دارد که در بعضی متنها، در کنار دو لقب دیگر، آمده است.
این لقب، در اسناد کوه مغ و سکههای سغدی، به دفعات آمده است و به دهقانان )xwtکwt( مقتدری اطلاق میگردید که طبری و منابع مشابه آنان را عظما، بزرگان، پیران و...
لقب x/gکttwnh ، همراه با تصویر شاه و ملکه، بر روی برخی سکههای سغدی نیز دیده شده است.
32 ) ناگفته نماند که، در زبان سغدی، لقب زنانه دیگری نیز برای شهبانو با این املاها دیده میشود: xšwnc (قریب 1374، 10663)، xšywnc (همان، 10674) و xwšywnc (همان، 10809).
لقب مردانه به معنای «شاه، حکمران، فرمانروا» در متون سغدی به دفعات دیده شده است؛ اما لقب زنانه در عباراتی آمده است که از روی آنها نمیتوان به کاربرد دقیق آن و نقش و منزلت اجتماعی بانوان صاحب این لقب پی برد.
این ایزدبانو، در سغد و آسیای مرکزی، در دوران پیش از اسلام، از ارزش و اعتبار خاصی برخوردار بوده و با حک کردن نامش بر سکههای سغدی و کوشانی ماندگار شده است(36)؛ زنانی که حضورشان در زبان و هنر و فرهنگ جامعه آن روزگار سغد حرمت و ارجمندی و والایی مقام زن را در تاریخ فرهنگ ایرانیان بازمینمایاند."