چکیده:
مسئله تعین ناقص،از مسائل مهم در فلسفه علم محسوب میشود که در حوزه انتخاب میان نظریههای همارز رخ مینماید.در این مقاله ضمن توصیف همارزی،از چهار جنبه منطقی،بینهای،نظری و تجربی،سه قرائت متفاوت-ضعیف،قوی و قویتر-از تعین ناقص بیان گردیده است.همچنین با فرض رخ دادن هرکدام از بیانهای تعین ناقص در عرصه انتخاب میان نظریههای علم تجربی،رویکردهای مناسبی را که در هر حالت بایستی برگرفته شود،مورد بررسی قرار گرفته است.مبتنی بر تاریخ علم و همچنین به شیوه مستدل،نشان داده شده است که در بیانهای ضعیف و قوی تعین ناقص-که امکان رخداد آنها در وضعیت واقعی علم بیشتر است-،میتوان با استناد به مزیتهایی همچون"ثمربخشی نظریه"به انتخاب یک نظریه از میان همارزهایش دست زد.
خلاصه ماشینی:
"(لازی،7731،ص 15) بنا به اذعان کپرنیک،این دو نظریه همارز تجربی میباشند و در زمان کپرنیک مشاهده تجربی سرنوشتسازی-در تطابق با امر واقع-وجود نداشته است که انتخابی میان آن دو صورت دهد،اما همواره دانشمندان منتظر رخدادی تجربی بودهاند که این دو نظریه را از حالت همارزی تجربی خارج نماید و انتخاب یکی از آنها را متعین سازد.
نیوتن اسمیت عنوان میکند:«چه بسا نظریههای رقیبی بتوانند موجود باشند که هیچ دادهی نتواند بین آنها تصمیم بگیرد و چه بسا همه نظریهها توسط همه بینههای مشاهدتی ممکن (possible) و موجود (Actual) تعین ناقص بیابند،که بر طبق این تز قوی تعین ناقص (SUT) :برای هر نظریه علمی T یک نظریه رقیب ناسازگاری (incompatible) وجود دارد که همارز تجربی آن تلقی میشود» (Smith,2000,p.
از سؤالات دیگری که در بحث تعین ناقص میتوان مطرح نمود،این است که آیا تعین ناقص با هر بینهای اعم از تجربی و یا غیر تجربی،صورت میگیرد؟به عبارت دیگر آیا با هر بینه شامل هر نوع داده- ای-مشاهدتی و یا غیر مشاهدتی-مسئله تعین ناقص رخ میدهد؟؛بدین مفهوم که دوتا نظریه موجود باشند که نه تنها با دادههای تجربی یا مشاهدتی به یکسان سازگار باشند بلکه بینههای غیر تجربی نیز در پذیرش و انتخاب از میان نظریهها به یکسان آنها را حمایت کنند.
نیوتن اسمیت به اینگونه تزی اشاره مینماید که: برای هر نظریه T 1 نظریه رقیب ناسازگار T 2 دیگری وجود دارد که نه تنها همارز تجربی آن محسوب میشود بلکه همچنین از نظر بینهای نیز همارز است؛بدین مفهوم که هردو نظریه به یک اندازه و به طور معادل از اصول معرفتی رایج پوششگر انتخاب نظریه،بهرهمند میباشند.
اگر بیان قوی تعین ناقص رخ دهد،بدین مفهوم است که تجربه شایستگی لازم برای انتخاب یک نظریه از میان نظریههای دیگر را ندارد؛زیرا این نظریهها همواره میتوانند تبیینگر مشاهدات تجربی باشند."