چکیده:
علم کلام در جهت فهم،تبیین،توجیه و دفاع از تعالیم دینی شکل گرفته است.متکلم نقش واسطه میان نصوص دینی و ذهن و زبان مخاطبان را بر عهده داشته و غالبا همگام و همراه با تحولات زمانه و زمینه،تغییراتی در مفهومسازی و بهرهجویی از دستگاههای مفهومی موجود ایجاد کرده است.به موازات تطور و تحول در علم کلام،طبقهبندی تعالیم دینی به طور عام و آموزههای اعتقادی به طور خاص نیز دچار تحول شده است.گرچه لزوما این تحول به معنای کامل شدن و دقیقتر شدن نبوده است،ولی بیشتر،سمت و سوی دقت در روششناسی و عمق در محتوا را پی میگرفته است.به هرمیزان که در روششناسیها دقت بیشتر صورت گرفته،محتوا دچار تحول شده و طبقهبندی ارائهشده از تعالیم دینی نیز عینیتر شده است.طبقهبندیهای جدید ارائهشده از تعالیم دینی در بستر دانش تفسیر قرآن کریم و دانش کلام،به تدریج جایگاه خویش را در هندسهء معرفت دینی بازیافته و سهم مؤثری در بازسازی،نوسازی و تنسیق دانش کلام ایفا خواهد کرد.این نوشتار گزارشی از تطورات دانش کلام در عرصهء روششناسی و طبقهبندی تعالیم دینی،فراروی خواننده ارجمند قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
"تعالیم خارج از سه حوزهء فوق و متضمن جهانشناسی،انسانشناسی،تاریخ،حوادث و رویدادها و مانند آن،با ادغام زیر مجموعههای برخی از طبقات یاد شده،میتوان از دل آموزههای دینی سه بخش عمده را مشخص و ساماندهی کرد: یکم،نظامی تکوینی برآمده از این تعالیم که این نظام مشتمل بر امور اعتقادی و برخی دیگر از حوزههای معارفی،همانند جهانشناسی،انسانشناسی و مانند آن میشود؛ دوم،نظام ارزشی که در آن،نظام تکوینی،مفروض و مفروع عنه گرفته میشود و در آن بایدها و نبایدها و به طور کلی الزامات اخلاقی و مباحث زیباییشناسی مورد بحث قرار میگیرد؛ بخش سوم،نیز نظام حقوقی یا همان احکام شرعی است که با توجه به نظامهای تکوینی و ارزشی،چارچوبهای رفتاری انسان متدین را مشخص میکند.
یادآوری این نکته سودمند است که در برخی تقسیمبندیها،رویکرد اصلی طبقهبندی همه معارف دینی بوده،اما به دلیل وجود منطق و روششناسی خاص،طبقهبندی مباحث اعتقادی نیز قابل استخراج است یا در یک منظومهء وسیعتر به بخش عقاید نیز توجه شده است که در حقیقت،دلیل استفاده از این طبقهبندیها همین نکته بوده است.
فارغ از طبقهبندیهای کلامی که در بستر علم کلام به منصهء ظهور رسیده،گاه دستهبندی از معارف دینی در مجموعههای روایی نیز صورت پذیرفته که حاکی از دقت نظر و عمق اندیشهء گردآورندگان روایات بوده است.
(61)این دورهبندی برگرفته از دکتر حسن محمود شافعی در کتاب المدخل الی دراسة علم الکلام صفحات 35-921 و درسهای استاد آقای دکتر محمد تقی سبحانی دام عزه در درس تاریخ تطور کلام شیعه جلسه دوم و سوم میباشد،حاصل تلفیق این دو دوره بندی چیزی است که در منظر خوانندهء ارجمند قرار دارد."