چکیده:
در حالی کسب دانش الهیاتی ادیان در کنار دیگر علوم دینپژوهی به جامعهشناس دین توصیه میشود که ملزم است دریافت و اظهارات خود را از آسیبهای کلامی صیانت نماید.راهحل پوزیتیویستی تاکنون،اجتناب از الهیات برای مصون ماندن از سوگیری کلامی بوده است.اما راهحل این مقال،تمیز و تفکیک الهیات است از کلام در گام نخست و سپس تشریح و تحدید مسیرهای محتمل رسوخ ملاحظات کلامی است در مطالعهء دین با تجویز استمداد از الهیات،هم ضعفهای جامعهشناسی دین در موضوعشناسی برطرف میشود و هم از برچسب ناروای کلامی به جامعهشناسانی که واجد دانش الهیاتی ارزشمندی دربارهء دین مورد مطالعهء خویش هستند،جلوگیری میگردد.
خلاصه ماشینی:
همین تشخیص و تأکید را حتی از سوی دورکیم،با تمام وابستگی نظریش به پوزیتیویسم میتوان دید؛ آنجا که میگوید:کشف هیچچیزی از یک دین،بدون شناختن اندیشههای بنیانی آن میسر نیست4(دورکیم،3831،631) پس اولین گام در این بحث،تلاش برای زدودن بدفهمیهایی است که انگاره پوزیتیویستی بر فضای مطالعات دین حاکم کرده است؛چندانکه حتی صدای جامعهشناسان بزرگی چون دورکیم و وبر هم در امکان و لزوم اخذ از الهیات ادیان به گوش کسی نمیرسد.
برای طی طریق از مسیر دوم باید ابتدا به این سؤال پاسخ داد که کدام یک از اجزا و عناصر مطرح در یک تلاش علمی در معرض کلامی شدن قرار دارند؟به عبارت دیگر برای کشف یک آسیب کلامی باید به سراغ کدامیک از اجزای زیر رفت؟قائل -------------- (1)- Committed (گوینده سخن)؛قول(سخن گفته شده)و یا نتایج حاصل از آن مدعا؟به عبارت دیگر، ویژگیهای محقّق،مشخصات پژوهش یا سمتوسوی نتایج حاصل از تحقیق است که یک تلاش فکری را کلامی یا غیر کلامی میسازد؟ ویژگیهای قائل برای جلوگیری از بروز مخاطرات کلامی در مطالعات جامعهشناختی دین،چه کسانی را با چه مشخصاتی باید به این کار دعوت کرد؟یعنی به جز صلاحیتهای تخصصی لازم به عنوان جامعهشناس،وجود چه مشخصات دیگری باید در او احراز گردد؟مثلا اهل دین باشد یا نباشد؟ مؤمن به دین مورد مطالعه ارجحیت دارد یا مؤمن به ادیان دیگر؛یا باید اساسا ملحد به هر دینی باشد؟بیطرف باشد،انتقادی باشد یا معتدل و منصف،صرفنظر از ملحد یا دیندار بودن؟در دفاع از هریک از این نوع قائلین برای مطالعات دین،نظریات شناختهشدهای وجود دارد که با تمام تمایزاتشان در سه دستهء کلی از هم قابل تفکیک هستند: نخست،معتقدین به الحاد قائل که آن را در قاطبهء دینپژوهان سکولار میتوان یافت.