چکیده:
حقوق عمومی معاصر در ایران نمی تواند نسبت به عناصری از هویت خویش در گذشته غافل بماند. هرچند تحلیل مسئله حقوق عمومی در ایران باستان خود برای بسیاری از محققان، جای بسی تامل دارد و لذا سخن گفتن از تفکیک قوا به عنوان جزئی از بدنه حقوق عمومی در حکومت های اولیه ایران نیز آسان به نظر نمی رسد، اما نوشتار حاضر بر این فرضیه استوار است که با تامل و بررسی تاریخ عصر باستان به گونه ای تفکیک قوا می توان پی برد که زمینه ساز تقویت حقوق مردم و تحدید اختیارات حاکمان بوده است. با تاکید بر سه دوره حکمرانی بر ایران باستان به عنوان نمونه هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان، مقاله قصد دارد تا روشن کند چگونه می توان در این دوران، شکل و شالوده اولیه ای از تفکیک قوا و تقسیم وظایف را در بدنه حکومت های گذشته ایرانی رصد کرد.
خلاصه ماشینی:
"{o1o} اصل تفکیک قوا به گونهای که امروزه در بیشتر کشورها رایج شده و به قوانین اساسی مختلفراه یافته،دستاورد منتسکیو،فیلسوف قرن هجدهم فرانسه است(منتسکیو،1324،187-156)؛(منتسکیو،1349،فصل ششم از کتاب یازدهم)که اگر ما بخواهیم این نظریه را با همین معیارهاعینا در عصر باستان بجوییم گاهی جز قدرت مطلقه،استبدادی و آمیختگی قوا به دست نمیآیدو میتوان گفت که نظام پادشاهی در ایران باستان چه در سطح شاهنشاهی و چه در سطح نظامشاهی محلی،همواره نامحدود بوده و به هر حال به اراده شاهان بستگی داشته است(عمیدزنجانی،1385:19)؛به نحوی که همه قوای عمومی در دستان شاه متمرکز بوده و شاه آزادانه وبه طور هم زمان،در قوه قانونگذاری،اجرایی و دادگستری فعالیت میکرده و درباره اقدام در هرامری،قدرتی بیقید و شرط و آزادی کامل داشته است(عباسی،1386،صفحه 145).
با این وجود،اتحاد آنها با یکدیگر و به ویژه با طبقات موبدان غالبا برای پادشاهانسست عنصر یا بیتجربه،مایۀ تهدید سلطنت یا موجب بروز اختلال در امور میشد؛آنچهمیتوانست از بروی این احوال جلوگیری کند،مراقبت ارتش بود و انتظام اداری دیوان ادارهکشور تحت نظارت پادشاه قرار داشت که وی بیشتر کارها را با رأی خویش انجام میداد والبته هنگامی که شاه در سفر یا مشغول نبرد بود،وزیر اعظم نیابت سلطنت را نیز به عهدهداشت.
با این وصف تفکیک قوای افقی در ایران باستان درای دو مفهوم کلان بوده است:نخستاینکه قدرت پادشاه در تمام طول دوره باستان آنگونه که معروف و مشهور است خودکامه ومطلق العنان نبوده و راهکارها و نهادهایی در کنار این قدرت در حد آن و گاهی قدرتمندتر ازآن وجود داشته نظیر مجالس و شوراهای سلطنتی که در تصمیمگیریهای مهم و سرنوشت سازنقش داشتهاند."