چکیده:
امامت، یکی از مهمترین مباحث مطرح در میان مسلمانان است و اختلاف در این زمینه را میتوان اصلیترین دلیل پیدایش فرقههای اسلامی دانست. در پی چنین اختلافهایی، واژه «امام» نیز در عمل، معانی متفاوتی یافت و به اصطلاح معناشناسی، «مؤلفههای معنایی آن تغییر کرد». این تفاوتها را، هم در سیر تاریخی و هم در گستره فرقهها و اندیشههای گوناگون میتوان پیگیری کرد. محور بودن این موضوع در منظومه فکری شیعیان امامی، بر اهمیت آن میافزاید؛ بهویژه آنکه بررسی دگرگونیهای معنایی این واژه، در آشنایی با سیر تکاملی موضوع امامت در باورهای شیعیان نیز بسیار اثرگذار است. البته چنین جستاری، غیر از داوری درباره درستی هر یک از معانی آن است و اساسا هدف این نوشته، ارزشگذاری بر این کاربردها نیست. زوایای کلامی این بحث نیز خارج از موضوع این مقاله است؛ گرچه نمیتوان از رابطه تنگاتنگ آن با مباحث کلامی چشم پوشید. در این مقاله، با کمک برخی آموزههای معناشناسی نوین، به نمونهای از دگرگونیهای معنایی و ریشههای آن اشاره شده است. نیز به نقش حوادث تاریخی در تحول معنایی یا تکمیل و دگرگونی مفاهیم، اشاره کردهایم.
خلاصه ماشینی:
"این تقدس،در زمان حیات ایشان نیز مطرح بوده است؛چنانکه عمر به هنگام مرگ،وقتی دربارۀ انتخاب کردن جانشین یا وانهادن کار، سردرگم بود،در پاسخ دخترش حفصه،گفته بود اگر کسی را برنگزیند،به سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله عمل کرده است و اگر برگزیند به سنت ابو بکر.
ازاینرو،نقش انصار را در برپایی سقیفه و نیز نقشی را که در کاستن از معنای خلافت رسول خدا صلی الله علیه و آله داشتند، باید با نوعی پیشینه ارزیابی کرد که در حافظۀ جمعی آنان بوده است:یکی پیشینه تن دادن ناخوشایند به قدرتی برتر در شهرشان(که پیش از اسلام،یهودیان بودند و پس از اسلام،حدس میزدند که قریش باشد)و نیز پیشینه تلاش برای ایجاد قدرتی مستقل که پیش از اسلام به اهمیت آن پیبرده بودند و حتی عبد الله بن ابی بن سلول را به رهبری آن برگزیده بودند.
آیا آنان نمیخواستند آن شروط لازم و کافی بر مفهوم امام را بر مردم توضیح دهند یا خود نیز دچار اشتباه شده بودند؟ تفاوت این مورد با چیزی مانند طلا،در این است که طلا تعریف علمی مشخصی دارد و در گذر زمان نیز،انگیزهای برای تغییر تعریف آن نبوده است و اگر کسی،فلز دیگری را به عنوان طلا به دیگران بدهد،تقلب میشمارند و به سبب آگاهی مردمی که با طلا سروکار دارند و استثنایی بودن چنان تقلبی،هرگز این کار، باعث تغییر یافتن مفهوم طلا نمیشود،ولی اصطلاحهای دینی؛به ویژه اصطلاحهای حوزۀ سیاست،به دلیل داشتن چندین ویژگی،بیش از دیگر مفاهیم تغییر پذیرند: (1)."