چکیده:
قدرت گرفتن و به سلطنت رسیدن رضاشاه محصول همراهی جمعی از روشنفکران و فعالان سیاسی و فکری،برای پایان دادن به وضع پرآشوب کشور و استقرار تمرکز سیاسی و برقراری نظم و امنیت در کشور بود.یکی از روشنفکرانی که در آن زمان یار رضاخان شد و او را تا رسیدن به سلطنت و بعد از آن همراهی کرد،عبد الحسین تیمورتاش بود.وی بعد از رسیدن رضا شاه به سلطنت،به پاس زحماتش،به وزارت دربار پهلوی انتخاب شد و در این قسمت نیز مصدر خدمات شایانی برای رضا شاه بود؛ولی به یکباره از وزارت دربار پهلوی به زندان افتاد و در آنجا به طرز فجیعی کشته شد.این پژوهش،میکوشد تا به شکل علمی و روشمند، علل صعود و سقوط تیمورتاش را مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار دهد.نگارنده،در این پژوهش در پی پاسخگوئی به دو پرسش زیر است:پرسش اول:چرا رضاشاه با وجود گزینههای متعدد،تیمورتاش را به وزارت دربار پهلوی برگزید؟پرسش دوم:با وجود خدمات برجستهای که تیمورتاش با حکومت پهولی کرد،رضا شاه چرا به یکباره او را از مقام خود فروگرفت؟در پاسخ به این پرسشها،دو فرضیه مطرح شده است:فرضیهء اول:رضا شاه،تیمورتاش را به خاطر لیاقتش و همچنین،به علت تلاشهای بیامانش برای رساندن او به سلطنت،و به خاطر نیازی که به او داشت،به مقام وزارت دربار برگزید.فرضیهء دوم:قدرتگیری روزافزون تیمورتاش در مقام وزارت دربار و تبدیل شدن او به شخص دوم مملکت،باعث شد تا دیکتاتور ظنینی چون رضا شاه،از وجود وی برای بقای تاج و تختش بیمناک شود و او را از مقام خود عزل نماید.
خلاصه ماشینی:
"نگارنده،در این پژوهش در پی پاسخگوئی به دو پرسش زیر است:پرسش اول:چرا رضاشاه با وجود گزینههای متعدد،تیمورتاش را به وزارت دربار پهلوی برگزید؟پرسش دوم:با وجود خدمات برجستهای که تیمورتاش با حکومت پهولی کرد،رضا شاه چرا به یکباره او را از مقام خود فروگرفت؟در پاسخ به این پرسشها،دو فرضیه مطرح شده است:فرضیهء اول:رضا شاه،تیمورتاش را به خاطر لیاقتش و همچنین،به علت تلاشهای بیامانش برای رساندن او به سلطنت،و به خاطر نیازی که به او داشت،به مقام وزارت دربار برگزید.
تیمورتاش،وزیر دربار پهلوی تیمورتاش بعد از رسیدن به مقام وزارت دربار،نه تنها همهء خواستههائی که شاه از وزیر دربار داشت برآورده کرد، بلکه از آن نیز فراتر رفت و به فزونخواهیهای خود ادامه داد و تا آنجا پیش رفت که شخص دوم مملکت شد.
میزان تأثیر این عامل،از گفتهء خود رضا شاه نیز مشخص میشود که تقیزاده از او نقل کرده است: «کسی به من[تقیزاده]گفت:[رضا شاه]گفته،تیمورتاش میخواهد،پسر مرا از میان ببرد(تقیزاده،9731،ص 852)و میزان تأثیر مقالهء تایمز از آنجا روشن میشود که رضا شاه،طبق سفارش مقاله،عمل کرده و بعد از برکناری تیمورتاش،مخبر السلطنهء هدایت را-که تیمورتاش به نخستوزیری برگزیده بود-برکنار و محمد علی فروغی را مأمور تشکیل کابینه کرد.
» (متین دفتری،0731،ص 37) آیرم،از طرف شاه مأموریت داشت تا تیمورتاش را بشدت تحت نظر داشته باشد و او برای درهم ریختن قدرت وزیر دربار،از دادن هیچ گزارشی خلاف واقع مضایقه نکرد و او را عامل شوروی معرفی کرد و شاه نیز،گزارشهای آیرم را باور میکرد و عکسل العمل نشان میداد."