چکیده:
اگر هدف تاریخ به اعتبار «فاعتبروا یا اولی الابصار» روشن نمودن زوایای پنهان و تاریک باشد تا وجدان خفته ملتی را بیدار نماید، این رسالت بر عهده پژوهشگران و محققان است. مشروطیت را میتوان نخستین گام عینی و عملی توسعهگرایی ایران دانست. تحولات اجتماعی معمولا «جامعهمحور» یا «نخبهمحور» هستند. از جلوههای مهم تاریخ، یکی هم شناخت شخصیتهای دینی، سیاسی و اجتماعی است. در تحولات مشروطیت ایران شخصیتهای مهم سیاسی با نگرشها و گرایشهای مختلف نقش داشتند. شناخت روش و منش این چهرهها در نشان دادن مسیر درست آینده فراروی ملت ایران بسیار مؤثر است. مقاله حاضر با انگیزه روشنگری اندیشه سیاسی حاج آقانورالله در هدایت و پیروزی مشروطیت در اصفهان، سعی در تبیین دیدگاههای ایشان نسبت به برخی مفاهیم، از جمله: استبداد، استعمار، مشروطه مشروعه، سکولاریسم، آزادی، مردم و... دارد. پژوهش در اندیشه سیاسی حاج آقانورالله، بیانکننده این حقیقت است که ایشان فردی واقعگرا و در عین حال، آرمانگرا بود، به اندیشه مشروطه مشروعه اعتقادی راسخ داشت، مخالف سکولاریزه شدن مشروطیت در ایران بود و در حکومت مردمی سه ساله سعی در اجرای احکام شریعت در اصفهان داشت.
خلاصه ماشینی:
"مسئله اصلی در این پژوهش این است که حاج آقا نورالله، رهبر مردم اصفهان در روند مشروطه، دارای چه بینش و اندیشه سیاسی بود که روشنفکران سکولار به خوبی تهران نتوانستند در اصفهان جولان دهند، و اینکه، چرا اندیشهسیاسی ایشان در طی سه سال بین مشروطه اصفهان و مرکز تفاوتماهویایجاد کرد؟ برای آشکار شدن اندیشه سیاسی، لازم است نگرشها و گرایشهای سیاسی عصر مشروطه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد؛ از جمله اینکه مواضع سیاسی حاج آقا نورالله نسبت به برخی پدیدهها و رخدادهای سیاسی چگونه بوده است و نقشآفرینی ایشان در هدایت و راهنمایی مردم اصفهان متکی به کدام اندیشه سیاسی بود که بین رهبران مشروطه شاخص شد؟ فعالیت شدید انجمن ملی به رهبری حاج آقا نورالله در اصفهان منجر به انسجام درونی بین مردم و رهبری نهضت شد.
» 242 وی معتقد بود: اگر مشروطه یعنی قانون، پس باید دید کدام قانون؟ اندیشه سیاسی حاج آقانورالله در تعریف مشروطه و قانون، برداشتی کاملا دینی داشت، و در رساله «مقیم و مسافر» پیامبر را اولین مشروطهخواه معرفی میکند و مینویسد: «احکام اسلام همان است که بوده و تا روز قیامت حلالش حلال، و حرامش حرام، و در کیفیت اجرای قانونگذاردن چه ضرر دارد در مملکت اسلامی، قانون قرآن مجید و سنت پیغمبر اکرم صلیاللهعلیهوآله باشد» از اینرو، «موافقت با قانون اسلام» را لازمه احکام مجلس شورای ملی میدانست."