چکیده:
(دورهء حکومت 1212-1250 ق.1797/-1834 م.)پی گرفته شد.1عکاسی یکی از هنرهای مولود تکنولوژی این دوره است. شاید بتوان تصاویر کتابهای چاپ سنگی را حاصل هر دو رویکرد دانست.چرا که از طرفی نتیجه ورود صنعت چاپ به ایران و از طرف دیگر رسانهای در اختیار مردم عامی بود.تصاویر چاپ سنگی که بنا به متن کتاب و حامی آن،کیفیتی فاخر تا نازل دارند،آذین متون مختلف قاجاری از ادبیات حماسی تا حکایات عامیانه شدند.این تصاویر که تداون منطقی نگارگری کتابهای خطی در قالبی جدید و نوظهور بودند،نشانگر ذائقه هنری،زندگی روزمره،باورها و اعتقادات مردم در دورهء قاجار هستند.2باورها و اعتقاداتی که ریشه در مذهب شیعه مردم این عصر دارد و غالبا در متون مذهبی به شکل گسترده به چشم میخورد. این پژوهش که به معرفی تصاویر مختلف پیامبر(ص)در کتابهای مذهبی چاپ سنگی دورهء قاجار میپردازد،دارای سه بخش است.نخست،تاریخچهء چاپ در ایران به شکل اجمالی و با تأکید بر یافتههای جدید ذکر میشود.سپس،طبقهبندی تصاویر براساس موضوع اصلی و مضمون غالب داستانها خواهد آمد.در این بخش داستانهای معروف و متداول مصور شرح داده خواهد شد.پیوست پایانی،کتابهای حاوی تصاویر حضرت محمد(ص)را،با اشاره به چاپهای مصور و غیرمصور،معرفی میکند.این بررسی بر پایهء حدود 122 چاپ از 20 عنوان کتاب چاپ سنگی و سربی مصور شکل گرفته است.دورهء قاجار،دورهء بروز و ظهور بسیاری از گونههای هنری است که تا پیش از آن در جامعهء ایرانی بیسابقه بودند.اینگونههای هنری حاصل دو جریان متفاوت سیاسی و فرهنگی بود. نخست،هنر و هنرمندان از انحصار حامیان درباری بیرون آمده بودند و آثار هنری در اختیار عامه مردم قرار گرفته بود.این جریان که از زمان صفوی،با خروج هنرمندان از دربار شاه تهماسب شروع شده بود،در دورهء قاجار به اوج خود رسید.گونههای هنری چون نقاشی پشت شیشیه، نقاشی روی کاشی و نقاشی قهوهخانه،نمونههایی از نفوذ هنر نقاشی در میان مردم عامی در دورهء قاجار است. دوم،ارتباط ایرانیان با غرب،باعث ورود بسیاری از مظاهر تکنولوژی به ایران شد که خواستگاه هنرهای آن دوره گردید.این ارتباط که از دورهء صفوی،با تبادل سفرا و ورود جهانگردان غربی به ایران آغاز شده بود،با ارسال دانشجویان ایرانی به انگلستان و روسیه در زمان فتحعلی شاه
خلاصه ماشینی:
"این پژوهش که به معرفی تصاویر مختلف پیامبر(ص)در کتابهای مذهبی چاپ سنگی دورهء قاجار میپردازد،دارای سه بخش است.
این گروه از تصاویر در کتابهای زیر شناسایی شدهاند: تولد پیامبر(ص)(اسرار الشهاده 8621،4721،7721،7821)(تصویر 1) وفات پیامبر(ص)(اسرار الشهاده 8621،7721،4721،7821،طوفان البکاء بیتا، مجالس المتقین 4721)(تصویر 2) حجة الوداع(اخبارنامه 7621،تحفه المجالس 3721،8721،تحفة الذاکرین 0821، افتخارنامهء حیدری 0131)(تصویر 3-در پیشانی مقاله آمده است) هجرت به یثرب(حملهء حیدری بیتا،4621،9621،0721،7721،3821،2131) غزوات حضرت محمد(ص) بخش بزرگی از وقایع تاریخ صدر اسلام،در برگیرندهء غزوات و جنگهای پیامبر(ص) با مشکرین به منظور براندازی کفر و اشاعه و تبلیغ اسلام در شیه جزیرهء عربستان است.
معراج حضرت محمد(ص) کتابهای چاپ سنگی،مملو از داستانها و تصاویر مرتبط با زندگی حضرت محمد(ص)است،با این حال،کمتر کتابی را میتوان یافت که از ابتدا تا انتها دربارهء زندگی پیامبر(ص)باشد.
لازم به ذکر است در سه نسخهء مصور خاورنامه چاپ سنگی(بیتا،0821 و 5721)،پیامبر اسلام حضور ندارند و تنها در یکی از تصاویر میانی و تصویر پایانی چاپ 5721،که امام علی(ع)از سفر پرماجرا از سرزمین خاوران بازگشتهاند،پیامبر(ص)و حسنین به استقبال و خوشآمدگویی ایشان آمدهاند.
(تصویر 8) لازم به ذکر است که این داستان در چندین کتاب،از جمله دیوان فارغ گیلانی،دیده میشود که تنها در تصاویر کتاب تحفة المجالس حضرت محمد(ص)حضور دارند.
حضرت محمد(ص)و پیامبران دیگر در یک تصویر در برخی داستانها و تصاویر کتابهای چاپ سنگی مورد بررسی،پیامبر اکرم(ص)به همراه دیگر پیامبران ترسیم شدهاند.
در این میان داستان زندگی حضرت محمد(ص)،به عنوان خاتم پیامبران و پیامبر اسلام در میان مؤلفان مسلمان ایرانی،از جایگاه خاصی برخوردار است."