چکیده:
نقالی جزو پیشههایی است که در ایران قدمتی دیرینه دارد.صاحبان این پیشه از دیرباز در دربار شاهان حضور داشتهاند.چنانکه در دربارهای عصر قاجار منصبی با عنوان نقالباشی وجود داشته است. این مقاله به معرفی آن دسته از نقالان درباری عصر قاجار میپردازد که در برخی تذکرهها و کتب تاریخی آن عصر اطلاعاتی دربارهی آنان درج شده است.اغلب این نقالان به سبب توجه و علاقهمندی ویژهی فتحعلی شاه و ناصر الدین شاه به نمایشها،تفریحات و سرگرمیهایی نظیر نقالی،تعزیه،تقلید و...در دربار این دو پادشاه حضور داشتهاند.نام بسیاری از این نقالان ممکن است به صورت مکتوب در جایی درج نشده باشد،بنابر این عدد نقالان درباری این عصر مسلما بیشتر از آن است که در این مجال کوتاه میآید.
خلاصه ماشینی:
"احمد میرزا عضد الدوله،از فرزندان فتحعلی شاه قاجار که در عصر ناصر الدین شاه و بنا به درخواست وی،کتاب تاریخ عضدی را در شرح زندگی فتحعلی شاه نوشته،از قصهگویی برخی زنان دربار خبر داده است: «بیگم جان خانم از اهل قزوین است.
اگرنه،ممکن است وی درویش غلامحسین اختیار طهرانی باشد که اوژن اوبن در کتاب خود که در حقیقت شرح سفرش به ایران است،نام او را به صورت«میرزا غلامحسین خان نقیب الممالک»درج کرده و از او با عنوان نقال مورد علاقهی ناصر الدین شاه نام برده است(اوبن،2631:552).
آیا اشتباه اوبن میتواند این احتمال را تقویت کند که این غلامحسین روزگاری در دربار ناصر الدین شاه،سمت نقیب الممالکی و نقالباشی داشته است؟در یکی از فرمانهای مربوط به دورهی عجم که آقای نور الدین مدرسی چهاردهی در کتاب اسرار فرق خاکسار-اهل حق آورده است،از درویش کربلایی محمد اختیار طهرانی با عنوان«دست نقیب کل ممالک محروسهی ایران»و از درویش غلامحسین اختیار طهرانی،فرزند محمد علی،با عنوان «نقیب الممالک محروسهی ایران»نام برده شده است(مدرسی چهاردهی،9631:98).
اما اینکه او نقالباشی دربار بوده است و اصولا آیا نقیب الممالکها همگی نقالباشی دربار هم بودهاند یا نه،اکنون روشن نیست؛مگر اینکه نوشتهی اوبن-که البته در اواخر عصر مظفر الدین شاه به ایران سفر کرده است-را دال بر نقال بودن میرزا غلامحسین بدانیم و آن نقیب الممالک نقال را که ناصر الدین شاه در 7031 ق.
اوبن نیز از درویشی به نام حاجی احمد تهرانی نام برده است که چند سال-ظاهرا در عصر ناصر الدین شاه -در دربار حاکم فارس نقالی کرده است."