چکیده:
و قبح عقلی افعال را ازنظر محققان اسلامی تبیین و دقتنظر متفکران اسلامیرا دراین
زمینه روشن نماییم و به طور نسبی نقش حسن و قبح افعال را در اعتقادات و احکام الهی
بیان و تا حدودی دقت نقد و دایره بحث را نزد محققان اسلامی نشان دهیم و ارتباط بحث
حسن و قبح را با مسائل کلامی، فلسفی و اصولی مبین سازیم.
خلاصه ماشینی:
"احتمال چهارم احتمال دیگری که برخی از دانشوران بزرگوار از کلمات مرحوم اصفهانی استظهار کردهاند، این است که مرحوم اصفهانی نمیگوید که هیچ حسنوقبحی ورای قضایای حسن و قبح وجود ندارد و تا عقلا نباشند و تطابق برآن نکنند چیزی وجود نخواهد داشت، بلکه مراد وی این است کهاین قضایا دارای یک نفس الامری به نحو شرطی و تعلیقی دارند که اگر عقلایی باشند آنها هم بدان حکم میکنند به خاطر مصلحت نوعیه حفظ نظام که درک میکنند، یعنی عقلا با عقلشان آنرا درک میکنند و همین نفس الامر آن است.
علاوه براین درک تعلیقی مصلحت حفظ نظام یا هر مصلحت و مفسده دیگر توسط انسان اول که کسی دیگر با او نباشد بسیار صعب و غیرقابل به نظر میرسد، چه اینکه وقتی نظامی نیست و این فرد اصلا تصویری یا تصوری از نوع و نظام در ذهن ندارد، چگونه میتواند مصلحت حفظ انرا بفهمد و درک کند؟ احتمال پنجم: برخی از فضلای محترم این احتمال را از کلام محقق اصفهانی استظهار کردهاند که مصلحت و مفسدهای در افعال ورای هر چیزی در خارج و نفس الامر وجود دارد و همان هم برای حکم بعدی عقل غایت میباشد و یک درک عقلی به نام سزاوار بودن عادل بر مدح و ظالم بر ذم و یا همان صحت مدح و ذم داریم که عقلا آنرا درک میکنند و خود اینکه درکش میکنند وجود خارجی و نفس الامری ندارد؛البته ممکن است منشا خارجی و واقعی داشته باشد که کاری با آن نداریم."