چکیده:
طبیعت و سرشت انسان در تفکر یهودی، مسیحی، مکتبهای روانشناسی و از دیدگاه امام علی(ع) مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. انسانشناسی به شاخههای گوناگونی تقسیم میشود اما کانون این پژوهش انتروپوسوفی - Anthroposophy - است. برخی به کلی سرشت انسان را منکرند و انسان را حاصل الگوهای فرهنگی میدانند. در تفکر یهودی انسان بد و شرور نیست. تفکر مسیحی نگاهی خوشبینانه به انسان ندارد. در عصر روشنگری انسان بیشتر با طبیعتی خوب دیده میشد. با جنگ جهانی اول و دوم عدهای انسان را ذاتا شرور خواندند. در مکتب روانکاوی، انسان ذاتا بد و خودخواه است. فروید، هابز، بنتام، استوارت میل و کلیه لذتگرایان، این نظریه را باور دارند. در روانکاوی جدید مانند فرویدیسم نو و انسانگرایی، سرشت انسان مثبت دیده میشود. اریک فروم گاه انسان را بدسرشت و گاه خوب میخواند و از دلایلی برای دیدگاه کسانی که انسان را ذاتا بد و یا ذاتا خوب میخوانند بهره میگیرد. روانشناسان انسانگرا مانند مزلو و راجرز انسان را ذاتا بد نمیدانند. ویکتور فرانکل بنیانگذار مکتب معنی درمانی انسان را ذاتا خوب و خداجو میشناسد.
در نگاه امام علی(ع) انسان با سرشتی خاص آفریده شده است. این سرشت نه یکسره بد و نه یکسره خوب است. انسان هم حیوان است هم فرشته. برخی سخنان امام، سرشت خوب انسان را نتیجه میدهد و تعدادی به ظاهر با مکتب روانکاوی فروید همخوان است. جمع میان این سخنان آن است که انسان میتواند خوب یا بد باشد پس انسان تنها خیر و یا تنها شر نیست بلکه استعداد خوبی و استعداد بدی را با هم دارد و خوبیهای انسان ریشه در بدیها ندارد بلکه بدیها و خوبیها فطری هستند.
خلاصه ماشینی:
"گناه نخستین آدم که از او در انجیل لوقا به «ابن الله» یادشده است9 و نافرمانی او از دستور خداوند، چنان شدید بود که نه تنها سرنوشت او را به کلی دگرگون ساخت، بلکه سرنوشت فرزندان او را نیز به تباهی کشاند، تا آنجا که آدمیان دیگر توانایی رستن از این سرنوشت را در خود نمی دیدند، به ناچار بایستی فرزند دیگر خداوند10 یعنی عیسی(ع) خویش را فدای انسان کند و به آنان زندگی دهد و گناه آدم را بخرد و ذریه او را از گناهی که او مرتکب شده بود پاک گرداند.
ثم سویه و نفخ فیه من روحه و جعل لکم السمع و الأبصار و الأفئدة» سجده/11ـ9 «و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الأرض خلیفة» بقره/30 «فأقم وجهک للدین حنیفا فطرت الله التی فطر الناس علیها لاتبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم و لکن أکثر الناس لایعلمون» روم/30 «و اذ اخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم و أشهدهم علی أنفسهم ألست بربکم قالوا بلی شهدنا أن تقولوا یوم القیامة إنا کنا عن هذا غافلین» اعراف/172 این فطرت الهی که در سرشت انسان به ودیعت نهاده شده و در آیات قرآن و سخنان امام(ع) شواهد و نشانه های متقنی بر آن وجود دارد، سبب می شود انسان از هوی و هوس خود پیروی نکند، در نتیجه به دیگران حسد نورزد، کینه کسی را به دل نگیرد، خودخواهی نکند و شرارت و فساد نورزد."