چکیده:
در تحلیل شرطی های سالبه کلیه، میان ابن سینا و خواجه نصیر اختلافی وجود دارد: ابن سینا این شرطی ها را از باب «سلب لزوم» گرفته است و خواجه نصیر از باب «لزوم سلب». خواجه نصیر بر تفاوت میان سلب لزوم و لزوم سلب تاکید کرده و اولی را عام تر از دومی به شمار آورده است. این در حالی است که قطب رازی، با استناد به آثار ابن سینا، مدعی شده است که سلب لزوم و لزوم سلب، هرچند به لحاظ مفهوم یکی نیستند، اما هم ارز و متلازم اند؛ بنابراین، هیچ یک عام تر از دیگری نیست. در این مقاله، اولا، نشان داده ایم که در نزاع میان خواجه نصیر و قطب رازی، حق با خواجه نصیر است و سلب لزوم عام تر از لزوم سلب می باشد؛ ثانیآ، با فرمول بندی عبارات ابن سینا، نشان داده ایم که تحلیل وی ایراد صوری مهمی دارد؛ ثالثآ، نشان داده ایم که پاسخ های ابن سینا به آن ایراد، پذیرفتنی نیستند؛ رابعآ، به کمک تحلیل ابن سینا از موجبه کلیه، پاسخ دیگری برای ایراد موردنظر یافته، اما نشان داده ایم که این پاسخ نیز توان دفع ایراد را ندارد. در پایان، حل نهایی مسئله را، به عنوان مسئله ای باز، فراروی پژوهندگان قرار داده ایم.
خلاصه ماشینی:
ابنسينا معتقد است كه اگر بخواهيم براى سالبه كلّيه، در معناى مقصود وى (كه همان «سلب دوام» باشد)، لفظى را در زبان طبيعى بيابيم، ناگزيريم از عباراتى شبيه موجبه كلّيه (و نه خود موجبه كلّيه) استفاده كنيم : فان شئنا ان نجد للسالب الكلّى لفظآ مطلقآ يقع على الوجوه كلّها لعمومه فبالحرى ان نستعين بلفظ آخر مثل قولنا «كلّ “ب” فانّه لايوجد “ا”» فيكون كانا قلنا «كلّ واحد واحد ممّا هو “ب” فانّه لايوجد “ا”» و يشبه ان لاتكون هذه القضية موجبة فانّ حرف السلب فيها قبل الرابطة.
بنابراين، به نظر مىرسد كه نمودار زير مقصود ابنسينا بوده باشد : (رجوع شود به تصویر صفحه) نمودار (3): تفسير نخست از حالات سهگانه سالبه كلّيه با وجود اين، احتمال اينكه حالت دوم صرفآ سلب لزوم باشد چندان ضعيف نيست؛ زيرا به نظر مىرسد كه سلب موافقت، به صورت كلّى، همان «كذب هميشگى تالى» است.
اين تحليل را مىتوان به صورت زير نشان داد : (رجوع شود به تصویر صفحه) طرح ايراد امّا ايرادى كه در اينجا به نظر مىرسد اين است كه فرمول پيشنهادى براى «سلب لزوم» كه عبارت است از: (p ~ ( ( A ( p ( B ) هرگز نمىتواند صادق باشد؛ چراكه با حذف سور كلّى، فرمول نادرست زير را نتيجه مىدهد: (A(B(B) (~ خود ابنسينا نيز به اين نكته توجه كرده است.