چکیده:
تا قبل از انجام کاوشهای باستانشناسی به سال 1350 در محل رصدخانهء مراغه اطلاعات چندانی در مورد معماری این بنا وجود نداشت.رصدخانه مراغه بر روی یک تپهء بسیار وسیع و مرتفعی بنا شده است که در محل،بدان«رصد مراغی»به معنی کوه رصد اطلاق میشود. در ساختمان این رصدخانه و امور آن دانشمندان بزرگی از سراسر جهان از مغرب و اندلس تا کشور چین مشارکت داشتند و به دلیل تکامل و پیشرفتهای آن در عرصهء علم نجوم از طرحهای نجومی این رصدخانه در ساختمان بسیاری از رصدخانهها جهان الگوبرداری شده است از جمله رصدخانهء سمرقند و رصدخانهء قرن 17 جیپور هند نمونههای بارز و اثبات شده هستند.بهطوریکه با انجام مقایسههای لازم طرح کامل پلانهای کشفشده نمونههای مذکور،برخی از واحدهای رصدخانه مراغه قابل بازسازی و کاربری نیز قابل بازشناسی هستند.این رصدخانه برخلاف همزاد خود در سمرقند و جیپور کمتر به جهانیان معرفی شده است. در این پژوهش سعی شده طرح کامل و عملکرد برخی از واحدهای نجومی رصدخانه بازشناسی شود و شناخت واقعی از تمام آثار و بقایای آن بویژه واحدهای معماری صخرهای آن حاصل شود.
خلاصه ماشینی:
"(حلبی:0531:25) ما بدین خاطر به بررسی اجمالی رصدخانهء مراغه میپردازیم که:نخست اینکه احداث این مجموعه رخدادی علمی در عصر ایلخانی و آنهم در سرزمین آذربایجان است دوم این که،این رصدخانه هم،یک مجموعهء علمی آموزشی و پژوهشی بوده و علاوه بر دانشکدهء نجوم،دارای آموزشکده یا دانشکدههای علوم پایه،بویژه ریاضی و هندسه و حتی علم طب نیز بوده است.
5-مدرسهء صدریه:این مدرسه نیز تا زمان احداث رصدخانه دایر بوده و در متون قدیم آمده است:هنگامی که فخر الدین ابو مسعود منصور بن محمد کازرونی،حکیم و طبیب سرشناس عصر در سال 466 هجری به مراغه آمد،خواجه نصیر الدین طوسی احترام و تجلیل بسیاری از او به عمل آورد و در مدسه صدر جایش داد.
3-اگرچه قبلا عملکرد واحدهای معماری صخرهای موجود در دامنهء غربی تپه رصدخانه مورد مناقشه بوده،ولی صراحت بیان جامع التواریخ در مورد چله گرفتن ارغون خان و همراه آن مصرف اکسیر درازی عمر بنابه تجویز یک«بخشی»(روحانی دین بودایی)که البته پس از 8 ماه به عمر ارغون پایان میدهد-تشابه این واحد صخرهای با معبد موجود آسیای جنوب شرقی و هند نشانگر عملکرد آن فضاها به عنوان معبد و انجام مراسم مذهبی و خرافی شایع در بین مغو لان است و این معبد در دو قسمت چلهخانه دارد که در تاریکی مطلق قرار دارند و توسط راهرویی پیچدرپیچ پس از دور زدن لایههای زیرین فضای شیروانیدار دقیقا در نقطه ثقل معابد مذکور یعنی زیر مصطبههای میانی قرار میگیرد(نقشههای شماره 2 و 3)و هیچگونه نوری به داخل این فضاهای کاملا تاریک یا چلهخانه نمیتوان نفوذ کند و این نشانگر اجرای نیایش یا مراسم در تاریکی مطلق توسط بخشیها یا پیروان آیین شمنی است."