چکیده:
جریان عرفان، جنبة شاخصی از معنویت اسلام است که در عرصههای گوناگون فرهنگی، هنری، ادبی و... فرصت رشد و نمو یافته است. یکی از بارزترین عرصههای رشد این جریان مربوط به بناهای مذهبی بهویژه مقابر است که پس از مساجد بیشترین و مهمترین حجم بناهای بازمانده از معماری ایران دوران اسلامی را به خود اختصاص داده است. مقابر شیوخ و بزرگان متصوفه گونهای از مقابر دوران اسلامی است که معمولا بهوسیله مریدان در داخل همان خانقاه شیخ و با خصوصیات ویژهای ساخته شدهاند. موضوع اصلی این تحقیق بررسی و کشف تأثیرات عرفان اسلامی بهطور عام و تصوف مکتب شیخ صفی بهطور خاص بر مضامین کتیبههای قرآنی و حدیث مقبرة این عارف و صوفی بزرگ با تکیه بر متون عرفانی بهویژه کتاب صفوةالصفا بهعنوان زندگینامه و مرامنامة عرفانی شیخ صفی است. نکتة اساسی در این راستا اثبات این حقیقت است که اصول عرفان و تصوف اسلامی فقط محدود به یک عقیده و طرز خاصی از زندگی نبوده، بلکه بهطور گستردهای در سایر ابعاد زندگی عرفا و متصوفه، از جمله در نحوة تزیین و انتخاب مضامین کتیبههای مقابر آنها نیز مؤثر بوده است. با توجه به یافتههای تحقیق، مضامین کتیبههای قرآنی و حدیث مقبرة شیخ صفیالدین اردبیلی؛ ارتباط مستقیم با مفاهیم عرفان اسلامی و بهویژه آراء و اندیشههای صوفیانة مکتب صفویه دارد که به تفصیل در صفوةالصفا و سایر متون عرفانی تشریح و تفسیر شده است.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به یافتههای تحقیق، مضامین کتیبههای قرآنی و حدیث مقبرة شیخ صفیالدین اردبیلی؛ ارتباط مستقیم با مفاهیم عرفان اسلامی و بهویژه آراء و اندیشههای صوفیانة مکتب صفویه دارد که به تفصیل در صفوةالصفا و سایر متون عرفانی تشریح و تفسیر شده است.
از سوی دیگر طی سدههای هفتم و هشتم هجری، با توجه به مرکزیت حکومت ایلخانان مغول در منطقة آذربایجان و توجه خاص سلاطین این دوره به عرفا و مشایخ متصوفه، شهر اردبیل که مقر خانقاه شیخ صفیالدین بود، از اهمیت ویژهای برخوردار شد و بنا بر اطلاعات موجود، خانقاه مزبور قرنها پس از وفات شیخ نیز بهعنوان یکی از مهمترین مراکز تصوف شهر اردبیل دایر و مورد استفاده بوده است.
(2) از آنجا که در چند سال اخیر شیوة مطالعات میانرشتهای بهعنوان یکی از بهترین شیوههای تحقیقاتی، مورد نظر پژوهشگران قرار گرفته، نگارنده امیدوار است با استفاده از کتاب صفوةالصفا و دیگر متون عرفانی، ابعاد گوناگون تأثیر عرفان اسلامی را بر مضامین کتیبههای مقبرة شیخ صفی مورد بررسی قرار دهد.
بدیهی است کشف مفاهیم عرفانی نهفته در دل این کتیبهها که ریشه در معنویت دین اسلام و عرفان و تصوف نشأت گرفته از آن دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است و راه را برای ارائة تفسیرهای صحیح و واقعگرایانه از هویت هنر و عرفان اسلامی بهطور عام و شناخت ویژگیهای عینی مکتب صوفیانة شیخ صفی بهطور خاص فراهم میکند.
نتیجه با توجه به آنچه گفته شد، محتوای کتیبههای مقبرة شیخ صفیالدین اردبیلی از مبانی عرفانی والایی برخوردار است که مهمترین منابع شکلدهندة این مبانی از آیات خداوند در قرآن کریم که به مثابة جامعترین برنامة سعادت بشر است، و در وهلة بعد، از احادیث پیامبر بزرگوار اسلام(ص) نشأت گرفته است."